محصولات باغباني شهري چقدر سالم هستند؟ بررسي تجمع فلزات سنگين در سبزيجات پرورش يافته در داخل شهر تهران

سابقه و هدف: افزايش رشد جمعيت و شهرنشيني و گسترش روزافزون آن در سراسر جهان، تقاضا براي امنيت غذايي و خودكفايي براي توليد غذا در شهرها را افزايش داده است. در اين موقعيت فعاليت‌هايي در حوزه كشاورزي در محيط شهر به شيوه‌هاي مختلف سنتي (كشت در سطح زمين و بستر خاك) و جديد (كشت در پشت‌بام و بستر آبي) ظهور پيداكرده و پژوهش‌هاي زيادي در اين‌باره انجام شده و مزارع بسياري در سطح شهر و به شيوه‌هاي مختلف در سراسر جهان به وجود آمده است. با اين حال هنوز چالش‌هايي براي گسترش اين نوع كشاورزي وجود دارد و تحقيق‌هاي اندكي به‌منظور بررسي سلامت محصولات پرورش‌يافته در اين مكان‌ها به‌ويژه تجمع آلاينده‌هاي هوا در اين محصولات انجام ‌شده است. هدف اين تحقيق بررسي سلامت گياهان پرورش‌يافته در محيط شهري (در دو قسمت پشت‌بام و حياط يك ساختمان مسكوني) و ارزيابي تجمع غلظت آلاينده‌ها در ميوه بادمجان (Solanum melongena var. Depressum L.)و فلفل دلمه‌اي (Capsicum frutescens var. Grossum (Mill.)) بود. مواد و روش ها: دو نمونه سبزي فلفل دلمه‌اي و بادمجان در پشت بام و حياط يك ساختمان مسكوني با ارتفاع 15 متر در منطقه 7 شهر تهران در قالب طرح كاملا تصادفي با شش تكرار كشت شدند. همچنين به‌منظور مقايسه سلامت ميوه اين محصولات با محصولات پرورش‌يافته در خارج شهر، نمونه‌هايي از همين محصولات، از مزرعه‌هاي حومه ورامين و كرج، تهيه شدند. غلظت فلزات سنگين موليبدن، كروم، مس و منگنز Mo, Cr, Cu, Mn در ميوه فلفل دلمه‌اي و بادمجان پرورش‌يافته در داخل شهر تهران بررسي و با محصولات پرورش‌يافته در مزرعه‌هاي خارج از شهر مقايسه شدند. همچنين مقدار غلظت فلز سنگين سرب و كادميوم Pb و Cd درنمونه‌هاي كشت‌شده در شهر با استاندارد اتحاديه اروپا و استاندارد ملي ايران مقايسه شدند. هضم نمونه‌ها توسط مايكروويو و پردازش و خوانش نتايج توسط دستگاه ICP-MSانجام شد. داده‌ها توسط نرم‌افزار  SASو Excel با استفاده از آزمون دانكن تجزيه شدند.نتايج و بحث: نتايج به‌دست‌آمده نشان داد كه غلظت فلزات سنگين در اكثر ميوه‌هاي پرورش‌يافته در شهر به‌صورت معني‌دار در سطح 5 درصد بالاتر از نمونه‌هاي پرورش‌يافته در خارج از شهر هستند، به ‌جز فلز سنگين Cr در بادمجان كه نمونه خارج از شهر غلظت بالاتري را نسبت به بادمجان پرورش يافته در هر دو محل كشت شهري، نشان داد و فلز سنگين Cu كه در هر دو گياه بادمجان و فلفل دلمه‌اي، نمونه خارج از شهر غلظت بيشتري نسبت به نمونه پشت‌بام داشت. كروم در بادمجان مزرعه 1/56 برابر بادمجان حياط و 1/58 برابر بادمجان پشت بام بود و غلظت مس در بادمجان و فلفل دلمه‌اي مزرعه 1/22 و 1/24 برابر بيشتر از نمونه پشت بام بود. همچنين جز سرب (Pb) كه در برخي از نمونه‌هاي بادمجان پشت‌بام، فلفل دلمه‌اي پشت‌بام و فلفل دلمه‌اي حياط؛ به ترتيب 0/18، 0/63 و 0/14 ميلي گرم در هر كيلوگرم ماده خشك (mg/kgDW)  و به‌‌صورت معني‌دار (در سطح 5%) بالاتر از حد مجاز بود، ساير نمونه‌ها غلظتي پايين‌تر از حد مجاز را براي سرب و كادميوم بر طبق استاندارد اتحاديه اروپا و استاندارد ملي ايران نشان دادند و اين اختلاف در سطح 5% معني‌دار بود.نتيجه­ گيري: به‌طوركلي مي‌توان نتيجه گرفت كه تمام محصولات پرورش‌يافته در منطقه 7 شهر تهران ازنظر مقدار فلز سنگين Cd سالم و مطابق با استانداردهاي بين‌المللي و در سطح نمونه‌هاي پرورش‌يافته در خارج شهر بودند اما اكثر نمونه‌ها داراي مقدار بالاتر از حد مجاز از نظر مقدار فلز سنگين سرب بودند. همچنين غلظت ساير فلزات سنگين در اكثر نمونه‌هاي پرورش‌يافته در داخل شهر بالاتر از نمونه‌هاي پرورش‌يافته در خارج از شهر بود كه مي‌تواند به‌ دليل ترافيك بالا، موقعيت جغرافيايي و شرايط آب و هوايي نامناسب باشد.