رويكرد تطبيقي آلودگي فلزهاي سنگين در آب و رسوب هاي رودخانه ها (مطالعه موردي: رودخانه شاهرود)

lt;p dir= RTL gt; lt;strong gt;سابقه و هدف: lt;/strong gt; يكي از آلودگي­ هاي مهم منبع­ هاي آب سطحي، آلودگي ناشي از حضور فلز­هاي سنگين مي باشد. فلز­هاي سنگين اجزاي طبيعي تشكيل دهنده پوسته زمين هستند ولي فعاليت­ هاي انسان، سيكل ژئوشيمي و بيوشيميايي تعادل اين فلزها را برهم زده و سبب انتشار آن­ها در محيط زيست مي شوند. در صورت ورود آلاينده­ ها به محيط آبي داخل رودخانه هر دو بخش آب و رسوب آن تحت تاثير آلودگي قرار مي­ گيرند، اما بخش رسوب ­ها بدليل پويايي كمتر نسبت به محيط آب مي ­تواند آلاينده­ هاي مختلف شيميايي بويژه فلزهاي سنگين را بيشتر در خود متمركز سازند، بدين دليل بررسي غلظت فلزهاي سنگين در رسوب­ هاي بستر يك رودخانه، شدت آلودگي يا تاريخچه آن را بهتر از محيط آب آشكار مي­سازد. اين پژوهش براي بررسي غلظت فلزهاي سنگين در آب و رسوب ­هاي رودخانه شاهرود با هدف تعيين وضعيت و شناسايي منبع ­هاي آلودگي فلزهاي سنگين در منطقه مورد تحقيق انجام گرفت. lt;/p gt; lt;p dir= RTL gt; lt;strong gt;مواد و روش lt;/strong gt; lt;strong gt;­ lt;/strong gt; lt;strong gt; ها: lt;/strong gt; رودخانه شاهرود يكي از دو شاخه اصلي و عمده سفيد رود مي­باشد كه از ارتفاع­ هاي البرز مركزي سرچشمه مي­ گيرد و تنها رودخانه دامنه جنوبي البرز است كه به درياي خزر مي­ ريزد. در تحقيق حاضر به بررسي غلظت فلزهاي سنگين سرب، كادميوم و آرسنيك در آب و رسوب­ هاي رودخانه شاهرود در محدوده شهر لوشان پرداخته شده است، همچنين ويژگي­ هاي فيزيكي و شيميايي آب و رسوب­ها در مرحله اول نمونه برداري مورد بررسي قرار گرفتند، كه با انتخاب 5 ايستگاه و انجام 4 مرحله نمونه برداري (فصل­ هاي پائيز و زمستان 95 – بهار و تابستان 96) انجام گرفت، در مجموع 40 نمونه آب و رسوب در طول رودخانه برداشت شد و پس از انتقال به آزمايشگاه غلظت پارامترهاي مورد نظر اندازه گيري و مشخص شد. lt;/p gt; lt;p dir= RTL gt; lt;strong gt;نتايج و بحث: lt;/strong gt; نتايج به­ دست آمده بالا بودن پارامترهاي BOD و COD را در نمونه ­هاي آب، بر اساس استاندارد­هاي تعيين شده در سازمان حفاظت از محيط زيست lt;em gt; lt;/em gt;و  EPA را نشان مي­ دهد و بر اساس شاخص IRWQI(SC) در رده متوسط تا بد قرار گرفته ­اند. غلظت فلزهاي سنگين در نمونه­ هاي آب، با رهنمودهاي موسسه استاندارد ايران، سازمان حفاظت از محيط زيست ، WHOو EPA مقايسه شده و همچنين از نظر شاخص توصيفيIRWQI(ST) مورد رده بندي قرار گرفته ­اند كه ميانگين غلظت سرب و كادميوم در آب بعضي ايستگاه ­هاي نمونه برداري بالاتر از ميزان استاندارد تعيين شده بوده و از نظر شاخص توصيفي سرب در رده به ­نسبت خوب تا متوسط و كادميوم در رده كمابيش خوب تا به ­نسبت بد قرار  گرفته اند و غلظت آرسنيك در تمام ايستگاه­ ها پايين­تر از ميزان استاندارد بوده و در رده خوب قرار گرفته است. غلظت سرب در رسوب ­هاي همه ايستگاهها پايين­ تر از ميزان TEL، كادميوم بالاتر از ميزان PEL و آرسنيك پائين ­تر از ميزان PEL در استانداردهاي NOAA و CCME به ­دست آمد. براي ارزيابي كمي در رسوب­ ها، از شاخص­ هاي فاكتور آلودگي( Cf)، درجه آلودگي اصلاح شده (mCd)، شاخص زمين انباشت مولر(Igeo) و ارزيابي ريسك اكولوژيكي (Ri) استفاده شد كه نتايج نشان دهنده آلودگي بالا و انسان زاد براي كادميوم و ريسك اكولوژيكي زياد و قابل توجه در رسوب­هاي منطقه مورد بررسي مي­باشد. استفاده از كودهاي شيميايي فسفره در مزرعه­ ها و باغ ­ها و قرار گرفتن كارخانه سيمان در نزديكي رودخانه را مي­ توان از عامل­ هاي اصلي آلودگي كادميوم در منطقه نام برد. همچنين بالا بودن BOD و COD در آب نشان از آلودگي بالاي مواد آلي در منطقه بدليل حضور مراكز صنعتي و سنتي فرآوري زيتون، كارخانه و كارگاه ­هاي روغن كشي زيتون و كشتارگاه ماكيان در منطقه مي ­باشد. lt;/p gt; lt;p dir= RTL gt; lt;strong gt;نتيجه­ گيري: lt;/strong gt; منطقه مورد مطالعه آلوده به فلزهاي سنگين است و عامل اصلي در شكل گيري اين آلودگي، غلظت بالاي عنصر كادميوم در رسوب­هاي رودخانه شاهرود مي­ باشد و داراي اثرهاي منفي و نامطلوب براي انسان، موجودات زنده و محيط زيست در محدوده شهر لوشان و منطقه­ هاي پايين دست رودخانه مي­ باشد. lt;/p gt;