مطالعه پاسخ فنولوژيكي ژنوتيپ‌هاي مختلف گندم به سطح‌هاي مصرف نيتروژن در دو سال متوالي

سابقه و هدف: گياهان در مقابل تغييرپذيري هاي شرايط اكولوژيكي كه در محدوده قابل تحمل آنها رخ مي‌دهد، پاسخ‌هاي مورفولوژيكي و فنولوژيكي متفاوتي نشان مي‌دهند كه در واقع بخشي از قابليت توارثي آن‌هاست. اين تغييرپذيري ها در حفظ بقاء گونه و پايداري زيست‌بوم نقش اساسي دارند. زيست‌بوم‌هاي كشاورزي با توجه به محدوديت شديد تنوع ژنتيكي و تنوع زيستي، بسيار شكننده هستند. در رويكرد اگرواكولوژيك، برخلاف كشاورزي رايج، شناخت دقيق مرحله‌هاي زندگي گياه زراعي و ساير موجودات زنده موجود در زيست‌بوم، مورد توجه بوده، بنابراين تلاش مي‌شود كه مديريت توليد، با توجه به اين مهم و نيز كاربرد بهينه از نهاده‌هاي كشاورزي انجام شود. مواد و روش‌ها: بمنظور بررسي تغييرپذيري هاي فنولوژيكي، چهار ژنوتيپ گندم نان (گنبد، كريم، كوهدشت، مرواريد)، در سطوح مختلف مصرف كود نيتروژني (صفر، 66 و 200 كيلوگرم در هكتار)، در آزمايشي بصورت فاكتوريل در قالب بلوك‌‌‌‌‌‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در دو سال زراعي 94-1393 و  95-1394 در مزرعه ايستگاه تحقيقات كشاورزي گنبدكاووس مورد مطالعه قرار گرفت. نتايج و بحث: نتايج تجزيه مركب مشاهده‌ها در دو سال آزمايش نشان داد كه طول مرحله‌هاي رويشي و زايشي در اين ژنوتيپ‌ها در دو سال آزمايش، متفاوت است و روند تاثير مقدار اوره بر اين مرحله‌ها متناسب با شرايط آب و هوايي تغيير مي‌كند. با توجه به اختلاف بارندگي در اين دو سال  نتيجه‌گيري شد كه در شرايط دمايي و رطوبتي مختلف در زيست‌بوم كشاورزي، امكان اعمال مديريت مصرف كود، بدون تاثير معني‌دار بر طول دوره‌هاي فنولوژيكي وجود دارد. مشاهده‌هاي اين آزمايش نشان داد كه مرحله ساقه‌روي در مقايسه با مرحله‌هاي قبل، از پايداري بيشتري برخوردار است بطوري‌كه اختلاف طول اين مرحله در دو سال آزمايش فقط 0.63 روز بود و تغييرپذيري هاي ناشي از مصرف سطح‌هاي مختلف كود در دو سال آزمايش، اختلاف معني‌داري را نشان ندادند. به نظر مي‌رسد كه طول اين دوره كمتر از ديگر مرحله‌هاي رشد گندم تحت تأثير عامل‌هاي محيطي است و بعبارت ديگر انتظار مي‌رود كه وراثت‌پذيري بالاتري داشته باشد. تغييرپذيري‌ها در مرحله آبستني نيز به طور نسبي مشابه همين مرحله است. اگرچه مصرف 200 كيلوگرم در هكتار كود كمي شيب تغييرپذيري ها را افزايش داده، بطوري كه شيب 68 درصدي افزايش طول دوره از شاهد تا مصرف 66 كيلوگرم در هكتار كود اوره به شيب 111.9 درصدي تبديل شده ولي ميزان اين افزايش فقط 0.75 روز است. از اين مشاهده‌ها چنين استنباط مي‌شود كه اگرچه طول اين مرحله از دوره رشدي گياه، بيش از مرحله آبستني تحت تأتير عامل‌هاي محيطي است ولي بطوركلي، ميزان اين اثرپذيري، بالا نيست. مشاهده‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه ارقام گندم مورد مطالعه (اعم از اين كه براي شرايط ديم يا با آبياري تكميلي معرفي شده باشند) در طول دوره رشد خود در سال دوم (پرباران) 7.5 تا 8.5 روز ديرتر از سال اول (كم باران) به مرحله‌هاي ظهور سنبله، گلدهي و رسيدگي دانه رسيده است. بطوري‌كه اختلاف اين دو سال براي مرحله ظهور سنبله بطور ميانگين 8.33 روز، براي مرحله گلدهي 7.72 روز و براي مرحله رسيدگي 7.56 روز بود. روند تغييرپذيري هاي ناشي از مصرف كود در اين سه مرحله در هر دو سال مشابه بود.نتيجه‌گيري: اين مطالعه با تأثير بر مديريت و كنترل جمعيت گونه‌هاي گياهي غيرزراعي، عامل‌هاي بيماريزا (قارچ‌ها و باكتري‌ها)، حشرات و ديگر گونه‌هاي جانوري اكوسيستم مزرعه در مقدار و پايداري توليد محصول زراعي داراي اهميت است.