منشايابي آلودگي هيدروكربني در آب، خاك و رسوب در جنوب تهران

سابقه و هدف: در دنيا پژوهش هاي زيادي در زمينه توسعه سنجه هاي مناسب براي منشايابي آلودگي هاي هيدروكربني انجام و سنجه هاي مختلفي در اين زمينه بيان شده اند كه به دو دسته داخلي و خارجي تقسيم مي شوند. سنجه هاي خارجي بر پايه ي نسبت فلزهاي موجود در نفت، منبع آلودگي هيدروكربني را تعيين مي كنند كه نسبت بين فلزهاي نيكل و واناديم براي منشايابي آلودگي هيدروكربني مورد استفاده قرار مي گيرد. در مقابل از سنجه هاي داخلي، يعني تركيب هاي آروماتيك و آليفاتيك بطور عمده براي منشايابي آلودگي هيدروكربني استفاده مي شود. تركيب هاي آروماتيك بدليل اختلاف در واكنش پذيري، حلاليت و ويژگي هاي ترموديناميكي بين برخي از جفت ايزومرهاي 1PAHs ، اين امكان را فراهم مي كنند تا از آن ها براي تعيين منشأ آلودگي هيدروكربني استفاده شود. مواد و روش ها: در بسياري از مطالعات در زمينه ي منشايابي آلودگي هيدروكربني تنها يكي از تركيب هاي آليفاتيك يا آروماتيك در يك محيط آب، خاك و رسوب مورد بررسي قرار مي گيرد. ولي در اين تحقيق براي منشايابي دقيق تر آلودگي هيدروكربني در جنوب تهران تركيب هاي آروماتيك و آليفاتيك در سه محيط آب، خاك و رسوب مورد بررسي قرار گرفت. براي تعيين ميزان آلودگي تعداد 33 نمونه از آب، خاك و رسوب منطقه جمع آوري شدند، و نمونه ها پس از جمع آوري بلافاصله به آزمايشگاه منتقل و استخراج تركيب هاي هيدروكربني انجام شد. نمونه هاي آب از چاه، قنات، آب هاي سطحي، كانال، نمونه ي خاك از سطح و عمق 50 سانتي متري زمين هاي كشاورزي، خاك بكر و نمونه هاي رسوب، از رسوب انباشته شده در كانال، قنات و آب هاي سطحي جمع آوري شدند. نتايج و بحث: در اين مطالعه 16 تركيب مهم PAHs كه از نظر آژانس حفاظت محيط زيست آمريكا سرطانزا اعلام شده اند و تركيب هاي آليفاتيك C8C40( ( مورد بررسي قرار گرفتند. ميانگين غلظت تركيب هاي PAHs براي نمونه هاي آب 2127/72ppb ، با محدوده ي ) 5/ 147125 5(، نمونه هاي خاك، 6715/79ppb ، با محدوده ي ) 446642 5( و نمونه هاي رسوب 957/27ppb با محدوده ي ) 02 / 11992 5( مي باشد. و براي تركيب هاي آليفاتيك ) C8C40 ( ميانگين غلظت نمونه هاي آب 39/50ppm با محدوده ي ) 2/ 785 5(،  نمونه هاي خاك 1110ppm با محدوده ي ) 74 / 16160 5( و نمونه هاي رسوب 1751/13ppm با محدوده ي) 37 / 30497 5( مي باشند. منشايابي آلودگي هيدروكربني در جنوب تهران نشان داد كه آلودگي نفتي از نوع پتروژنيك مي باشد. بنابراين نتايج بيشترين آلودگي مربوط به نمونه هاي اطراف حوضچه زائده هاي نفتي و در مرتبه ي بعد نمونه هاي نزديك لوله هاي انتقال نفت مي باشد كه آلودگي هيدروكربني توانسته به درون آب هاي زيرزميني و خاك منطقه نفوذ كند. همچنين آلودگي نفتي موجود در منطقه تنها مربوط به پالايشگاه نفت نبوده بلكه بخشي از آن نيز مربوط به رواناب مي باشد كه از سطح شهر جمع آوري شده و به كانال ها منتقل، و بصورت مستقيم براي آبياري زمين هاي كشاورزي استفاده مي شود. با توجه به مقايسه ي مجموعه غلظت تركيب هاي PAHs و تركيب هاي آليفاتيك مشاهده شد كه بيشترين مجموعه غلظت تركيب هاي PAHs بترتيب در خاك، آب و رسوب، و بيشترين مجموعه غلظت تركيب هاي آليفاتيك بترتيب در خاك، رسوب و آب مي باشد. باتوجه به اين نكته كه تركيب هاي هيدروكربني موجود در ستون آب ته نشين و وارد رسوب هاي كانال ها مي شود و اين كانال ها بصورت دوره اي توسط كشاورزان منطقه لايروبي مي شوند، امكان تجمع ميزان بالاي هيدروكربن هاي نفتي در اين محيط ها وجود ندارد به همين دليل بيشترين تجمع غلظت در محيط خاك مي باشد. نتيجه گيري: نتايج حاصل از اندازه گيري و منشايابي هيدروكربن هاي نفتي در سه محيط آب، خاك و رسوب نشان داد كه منطقه ي مطالعاتي آلوده به نفت و آلودگي نفتي از نوع پتروژنيك مي باشد كه بخش بزرگ اين آلودگي مربوط به ريزش هاي نفتي از پالايشگاه تهران و بخش ديگري از آن مربوط به كانال هاي جمع آوري رواناب هاي سطح شهري است كه آلوده به تركيب هاي نفتي پتروژنيك بوده كه به جنوب تهران منتهي مي شوند.