هفت‌ قلعه؛ حماسه شيعي ناشناخته‌اي از قرن پنجم هجري

متون حماسي فارسي يكي از انواع مهم و اثرگذار در تحقيقات ادبي است. شناخت و تصحيح دست‌نويس‌هاي متروك اين متون نقش تعيين‌كننده‌اي در بهتر نمايان‌كردن تاريخ ادبيات ايران دارد. با توجه به منابع موجود، تعدّد و تنوع حماسه‌هاي ديني بيش از ديگر وجوه حماسي ديده مي‌شود؛ اما فقر شناخت و پژوهش در حماسه‌هاي ديني فارسي سبب شده است مشخصات و وضعيت بسياري از اين آثار ارزشمند همچنان نامعلوم باقي بماند. اين جستار در پي معرفي يكي از مهم‌ترين حماسه‌هاي ديني فارسي است. حصون السبعه يا هفت ‌قلعه يكي از روايت‌هاي داستاني كهن ادب عربي در سده پنجم هجري است كه نقل آن را ابوالحسن بكري برپايه محوريت مجاهدات امام علي (ع) در غزوه خيبر ترتيب داده است. اين تك‌نگاري ويژه، نخستين روايت مستقل موجود از آزمون هفت‌خان در ادبيات فارسي و عربي است؛ همچنين ازنظر قدمت و سابقه پيدايش، مانند علي‌نامه، نخستين حماسه منثور شيعي به شمار مي‌رود كه برخي از نسخه‌هاي ترجمه منثور و منظوم فارسي آن از سده دهم هجري موجود است. نويسنده در اين پژوهش با توجه به ويژگي‌هاي برجسته حماسه هفت ‌قلعه كوشيد تا در بخش نخست، ابوالحسن بكري، ويژگي‌هاي دوران زندگي و آثار او را معرفي‌ كند؛ در بخش دوم نيز گزارشي از برخي جنبه‌هاي مهم روايت هفت‌ قلعه، كردارهاي پهلواني و عياري امام علي (ع) و چكيده‌اي از روايت ارائه شد. بر اين اساس تا امروز امام علي (ع) دهمين شخصيتي است كه هفت‌خاني را در ادب فارسي پشت سر گذاشته است.