مقايسه كيفيت استكمال نفس انسان از منظر ملاصدرا و ابن عربي

استكمال نفس از ديدگاه فلسفه و عرفان امري پذيرفته شده است. آنچه در اين ميان بحث‏برانگيز است چگونگي استكمال نفس و بررسي عوامل دخيل در اين روند مي‏باشد. ملاصدرا، عوامل دستيابي به كمال را دو عامل شدت وجود و قوت مدركات مي‏داند. از حيث وجودي، نفس، مراتب نفس نباتي، حيواني و در نهايت نفس انساني را پشت‏سر مي‏نهد و از حيث مدركات نيز بر سه قسم انسان طبيعي، نفسي و عقلاني موجوديت مي‏يابد. به اين ترتيب كمال نهايي انسان از منظر وي مبدل شدن نفس به جهاني عقلي در سايه‏سار اتحاد با عقل فعال مي‏باشد. ابن عربي نيل به كمال را در گرو تزكيه و تهذيب نفس و پيمودن مراحل مختلف سير وسلوك مبتني بر علمي حقيقي مي‏داند؛ به نحوي كه سالك در اثر ازاله قيود و رفع حجب ظلماني در مسير قرب حق در مراتب قوس صعود رفعت وجودي مي‏يابد. معرفتي كه ابن عربي منظور نظر دارد، علمي كشفي است كه با استمداد از نيروي عشق، در نهايت به درك وحدت وجود كه همان فناء في‏الله است، منجر مي‏گردد. اين مقاله با رويكرد توصيفي ـ‌ تحليلي در پي مقايسه آراء اين دو انديشمند درباره كيفيت استكمال نفس انسان بوده، به اين نتيجه نائل مي‏گردد كه گرچه نظرات اين دو به واسطه اشتراك در پذيرش آيات قرآني و شهودات كشفي داراي مشتركاتي است، اما از جهت شيوه بيان و ميزان تاثيرگذاري عوامل دركمال نفس تفاوت‏هايي ديده است.