كاربست هاي عقل تفسيري با تأكيد بر محدوده آن

كاربست‏هاي عقل تفسيري با تأكيد بر محدوده آنعقل از مباحثي است كه حكما انواع مختلفي از آن را تعريف نموده به گونه‏اي كه برخي از آنها اشتراك لفظي و بعضي ديگر اشتراك معنوي و تشكيك در مراتب دارند. عقل در يك نگاهوجود شناختي داراي دو اصطلاح مي‏باشد يكي جوهري مجرد و ديگري قوه مُدرِكه؛ كه دومي در تفسير استفاده مي شود؛ كاربرد عقل در تفسير در يك نگاه كلي‏نگر بر اساس نگاه به منابع اربعه اجتهاد و بهره‏گيري از تعقل به دو قسم منبعيو ابزاري منقسم مي‏گردد. عقل منبعي،به بديهي و برهاني تقسيم مي‏شود. عقل بديهي، مبادي تصديقي مانند فوقيت آسمان است كه در سرشت بشر نهادينه شده و عقل برهاني، عقلي است كه با كنارهم گذاشتن مقدمه‏ها، نتيجه‏گيري مي‏كند كه در صورت اثبات نمودن ملازمه بين حكم عقل و شرع، جزء ملازمات عقليه مي باشد؛ خواه مستقلات عقليه مانند حسن و قبح عقلي؛ خواه غير مستقلات عقليه مانند بحث اجتماع امر و نهي و دلالت نهي بر فساد.؛ اما عقل برهاني غيرمثبت ملازمه بين حكم عقل و شرع كه هدفش فقط تشكيل قياس و برهان و نتيجه‏گيري است به عقل قياسي مشهور است. نوع دوم عقل، ابزاري و مصباحي تمامي قرائن را از منابع ديگر تفسير اخذ مي كند، به نتيجه گيري مي پردازد. در تفسير عقلي اجتهادي، سعي بر اين است تا از عقل قطعي، صحيح فطري، خالي از موهومات استفاده شود. مهمترين و پركاربردترين نقش عقل، عقل ابزاري است.