تحليل توزيع فضايي خدمات شهري با تاكيد بر مدل‌هاي برنامه‌ريزي شهري (نمونه موردي: شهر تهران)

توزيع فضايي عادلانه امكانات و خدمات بين مناطق مختلف شهري و دستيابي برابر شهروندان به آنها مترادف با عدالت اجتماعي است، زيرا عدم توزيع عادلانه منجر به ايجاد بحران‌هاي اجتماعي و مشكلات پيچيده فضايي و توزيع عادلانه نيز زمينه ساز توسعه متوازن مناطق شهري خواهد شد. بنابراين، ﭘﺮاﻛﻨﺶ بهينه و اﺻﻮﻟﻲ خدمات و امكانات شهري، ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ عدالت اجتماعي، در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﻬﺮي از اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ. از اين رو اين پژوهش با رويكردي تحليلي توصيفي و با هدف بررسي توزيع فضايي خدمات عمومي شهري و رتبه­بندي مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداري از اين خدمات انجام مي­گيرد. براي رسيدن به اين هدف از مدل­هاي كمي برنامه­ريزي شامل تحليل عاملي، روش تركيبي شاخص توسعه­ انساني (HDI)، مدل تاكسونومي و روش استانداردسازي استفاده شده است. برآيند يافته­هاي محاسبات در مدل تركيبي شاخص توسعه­ انساني گوياي اين مطلب است كه مناطق 3، 1 و 22 به ترتيب داراي بالاترين درجه توسعه و مناطق 8، 17 و 14 در پايين­ترين درجه توسعه قرار دارند. نتايج تكنيك تحليل عاملي حاكي از آن است كه منطقه 22، با امتياز 54/32 بالاترين رتبه و منطقه 14 با امتيازي در حدود 4/3 در پايين­ترين رتبه در بين 22 منطقه قرار گرفته­اند. همچنين براساس خروجي مدل تاكسونومي، منطقه 3 در رتبه اول، منطقه 1 در رتبه دوم و منطقه 12 در رتبه سوم و منطقه 10 نيز در رتبه آخر قرار دارد، و در نهايت براساس يافته­هاي مدل استاندارد سازي، مناطق 3، 1 و 22 توسعه­يافته­ترين و مناطق 14، 10 و 17 محروم­ترين مناطق هستند. براي رتبه­­بندي نهايي مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداري از شاخص­هاي مورد مطالعه، جمع ارزش عددي­ هر كدام از مناطق در چهار روش مذكور محاسبه گرديد. بر اساس اين روش به ترتيب مناطق 3، 1، 22، 12 و 6 در رتبه­هاي اول تا پنجم و مناطق 13، 10، 8،، 17 و 14 به ­ترتيب در رتبه‌هاي آخر قرار گرفتند. با استفاده از مدل تحليل خوشه­اي، مناطق كلانشهر تهران بر اساس ارزش عددي مناطق در مدل­هاي مورد استفاده، خوشه­بندي گرديد، كه براساس نتايج مدل فوق مناطق 3، 1، 12، 22، 6 و 21 با امتياز ­نهايي 66 و بالاتر در خوشه اول و تحت عنوان مناطق فرا توسعه و مناطق 14، 10، 8 و 17 با امتياز نهايي 13 و كمتر در خوشه 5 و به عنوان منطق محروم شناسايي گرديدند.