از لاهور تا نيويورك: در جست‌وجوي «فضاي‌ سوم» در رمان‌ بنيادگراي‌ ناراضي‌ ‌

واقعۀ‌ 11 سپتامبر بهانه‌اي‌ به‌ دست‌ نو‌‌‌‌‌‌امپرياليسم‌ امريكايي‌ داد تا زير لواي‌ جنگ عليه‌ تروريسم‌، گفتمان‌ اسلام‌ هراسي‌ را تبليغ‌ كند. اين‌ واقعه‌ بر ادبيات‌ هم‌ تأثير گذاشت‌ و نويسندگان‌ بسياري‌ بر آن‌ شدند تا به «ديگري‌سازيِ» مسلمانان‌ و در كل‌ مردمان‌ خاورميانه‌ در روايت‌هاي‌ غربي‌ پاسخ‌ دهند. يكي‌ از اين‌ نويسندگان‌ محسن‌ حميد‌ِ پاكستاني‌ است ‌ كه‌ ‌در رمان‌ بنيادگراي‌ ناراضي ‌ ‌‌‌‌به‌طور مستقيم‌ و صريح‌ ما را با ابعاد اقتصاديِ‌ بي‌عدالتي‌ فرهنگي‌ و بين‌المللي‌ ‌مواجه‌ مي‌سازد و از نقايص‌ گفتمان‌ جهاني‌شدن‌ مي‌گويد. اين‌ مقاله‌ برساخته‌شدن‌ سوژگي‌ِ چنگيز، شخصيت‌ اصلي‌ رمان، را در حكم‌ يك‌ بيگانه‌‌ و «ديگري» پس‌ از 11 سپتامبر بررسي‌ مي‌كند. بنيادگراي‌ ناراضي‌ رماني‌ است‌ كه‌ خواننده‌ را مجبور مي‌سازد به‌ دروغ‌هاي‌ پنهان‌شده‌ در پس‌ مقوله‌هاي‌ كلي‌ و ‌تماميت‌‌بخش‌ ‌همچون «غرب/شرق» و «ما/آن‌ها» به‌دقت‌ بينديشد. محسن‌ حميد نشان‌ مي‌دهد كه‌ نقشۀ‌ فرهنگي‌ جهان‌ ‌به‌ طراحي‌ دوباره‌ نياز دارد زيرا فرهنگ‌هاي ‌ملي‌ بر مبناي‌ محدودسازي‌ بيگانه‌ استوار گشته‌اند، درحالي‌كه‌ فرهنگ‌‌ها برخاسته‌ از رفتار و اعمال‌ مردمان‌ است و اصالتي‌ ذاتي‌ ‌و ناب‌ ندارند. اين‌ مقاله‌ مي‌كوشد ‌‌مفاهيم‌ پيوندخوردگي هويت و فضاي سوم‌‌ را، از رهگذر بررسي‌ ‌شخصيت‌ چنگيز، بررسي‌ كند.