اخلاقِ ساختن در معماري (منظر اخلاق فضيلت گرا و اخلاق كانتي)

معماري با وجود ابعاد اخلاقي مهم و گسترده آن، مدت‌هاي مديدي است كه در حوزه زيبايي‌شناسي مطالعه و ملاحظه شده است نه در حوزه اخلاق. هر عمل اختياري و ارادي انسان، مشمول ملاحظه و داوري اخلاقي است. ساختن، بنيادي‌ترين عمل در معماري است و پيامدها و آثار بسياري در انسان، طبيعت و محيط مصنوع دارد، بنابراين مي‌بايست موضوع داوري اخلاقي باشد. اخلاق هنجاري، شاخه‌اي از فلسفه اخلاق است كه به بررسي امور خوب (درست) و بد (نادرست) و نحوه تعيين اعمال صواب و خطا مي‌پردازد. هر يك از نظريات اخلاق هنجاري، موضع و معيارهايي خاص در اين باره دارند كه مي‌توان با فهم مباني و دستورالعمل‌هاي اساسي و عام آنها، نظر خاص آنها را در باب ساختن در معماري، استنتاج و استنباط نمود. هدف اين مقاله، بررسي ديدگاه‌هاي دو نظريه مهم اخلاق هنجاري (اخلاق فضيلت‌گرا و اخلاق كانتي) درباره امر ساختن در معماري است. اينكه ساختن مطلوب و مقبول از اين دو منظر اخلاقي چگونه تعريف مي‌شود و هر يك از اين دو نظريه به چه نوعي از معماري منجر خواهد شد. در بخش نخست مقاله كه توصيفي است، تلاش شده است با مراجعه به متون تخصصي حوزه فلسفه اخلاق، مباني و معيارهاي دو نظريه اخلاق فضيلت‌گرا و اخلاق كانت شناسايي و معرفي شود. در بخش دوم مقاله كه تحليلي و استدلالي است، سعي شده است با تأمل در مباني و معيارهاي هر نظريه‌، دستورالعمل اساسي و ديدگاه آنها درباره ساختن مطلوب در معماري، به روش استدلال منطقي، استنباط شده و برخي شواهد و مصاديق نيز در تأييد استنباط‌ها ارائه شود. نتايج اين پژوهش، اولاً تفاوت‌هاي عميق و جدّي دو رويكرد اخلاقي فضيلت‌گرا و كانتي؛ و ثانياً نسبت مستقيم و نزديك بين اخلاق فضيلت‌گرا با معماري سنتي و نسبت بين اخلاق كانتي با معماري معاصر را نشان داده است. معماري در اخلاق فضيلت، وابسته به كمال و نقص شخصيت و نفس معمار است و لزوم فضيلت‌مندي معمار، حائز اهميت است. در اخلاق كانتي، معمار كاملاً آزاد و مستقل است و تنها به تشخيص عقل خود و نه هيچ منبع ديگري عمل مي‌كند.