ارزيابي آراء رياضيدانان مسلمان(سده دو تا يازدهم هجري قمري) در باب ماهيّت هندسه در معماري

شيوه عمل دانش هندسه در معماري، دلالت بر هويّتي ثابت دارد كه مسبب ايجاد زيبايي بصري و نظم در بنا مي شود. بر اين اساس،كاربرد هندسه در ساختار بنا و شهر، زمينه ساز تعاريف گوناگوني از ماهيّت اين علم شده است. در اين رابطه، هدف مقاله پيش روي آن است كه براي نخستين بار، به تحليلي سامانمند از تعاريف و آراء مستند و مكتوب در قرون ابتدايي اسلام در خصوص دانش هندسه از ديدگاه رياضيدانان مسلمان بپردازد و در پي آن تصوير مشخصي از محتوا و كاربرد اين دانش را در معماري ارائه دهد. بر اين پايه، مطالعه حاضر با رويكردي كيفي و بهره از داده هاي كتابخانه اي، در راستاي آشنايي با نظريات طرح شده در رابطه با چيستي دانش هندسه به تعيين ميزان شباهتها و تفاوتهاي آراء مذكور پرداخته است. بدين منظور، براي پاسخگويي به پرسشهايي چون: چيستي ماهيّت دانش هندسه در صناعت بنا از ديدگاه رياضيدانان مسلمان ايراني (سده 211هـ.ق) از يك سو و همچنين آشكار ساختن شيوه پيوند ميان دانش هندسه و معماري از خلال تفاوتها و تشابهات آراء انديشمندان مورد بحث، از سويي ديگر، در نخستين بخش پژوهش، تفكرات رياضيدانان مسلمان در سده هاي آغازين اسلام بررسي شد. سپس بر پايه تفاوتها و شباهتهاي يافت شده، رويكرد و گرايش كلّي انديشمندان نامبرده در مورد مفهوم دانش هندسه آشكار گشت. يافته هاي تحقيق، بر پيوند ميان حكمت (فلسفه ديني)، هندسه و معماري در تمدن اسلامي تأكيد كرده است؛ به صورتي كه، با سنجش آراء رياضيدانان مسلمان در زمينه ماهيّت دانش هندسه و كاربرد آن در معماري، دو ديدگاه غالب تشخيص داده مي شود. ديدگاه نخست، نقطه نظري است كه اين علم را به صورت ويژگي هاي شكلي و ابعادي فرم (كالبد) شناخته است؛ و عقيده ديگر هم، بنيان هندسه را حكمت نظري معرفي كرده و آن را به لحاظ قطعيّت دروني خود، به منزله راهبردي جهت سوق دادن فرد به جهان اعلي و نفس وجودي دانسته است. مغايرت عمده دو ديدگاه مذكور در شيوه اثر عقايد فلسفه اسلامي بر دانش هندسه است. با اين وجود و عليرغم تفاوت ماهوي، دانش هندسه در هر دو گونه، شامل دو بخش نظري و عملي بوده و قواعد حاكم بر هندسه عملي (هندسه كاربردي در صناعات) همواره از قوانين نظري آن پيروي نموده است. پي آمد اين امر، منجر به پيدايش رويكردي در معماري دوره اسلامي شد كه هدف از آن تجلّي مفاهيم عميق متناظر با اصول حكمت نظري در كالبد بنا بر مبناي نگرش معناگرايانه به دانش هندسه بود.