تحليل ساختار فضايي فعاليت‌هاي صنعتي در اقتصاد ايران

اين مطالعه به تحليل ساختار فضايي صنعت در اقتصاد ايران و در بين استان‌هاي مختلف مي پردازد؛ اينكه ساختار فضايي فعاليت‌هاي صنعتي در اقتصاد ايران چگونه است و چه عواملي موجب شكل گيري چنين ساختاري در صنعت ايران شده است. به‌منظور پاسخ به اين سؤالات، ابتدا از شاخص تمركز اليسون و گليسر براي ارزيابي ساختار فضايي صنعت در بين استان‌هاي ايران در دوره 92-1376 استفاده شده و سپس روش تحليل اقتصادسنجي فضايي و مدل داده هاي تابلويي براي تحليل اثرات عوامل مؤثر در شكل گيري ساختار فوق مورد استفاده قرار گرفته است. نتايج تحليل نشان مي دهد ساختار فضايي صنعت در اقتصاد ايران، به‌طور قابل‌توجهي نابرابر است؛ به‌طوري‌كه براساس شاخص، استان‌هاي آذربايجان شرقي، قزوين، مركزي و تهران، به ترتيب با مقادير 0/044، 0/051، 0/052 و 0/063، به‌عنوان صنعتي ترين استان ها بوده و متنوع ترين فعاليت‌هاي صنعتي در اين استان ها وجود دارد. در مقابل، استان‌هاي بوشهر، هرمزگان و ايلام هر يك به ترتيب با مقادير 0/550، 0/244 و 0/317 به‌عنوان استان هايي هستند كه بخش صنعت در آن‌ها كمترين گسترش را داشته است. ضرايب توان بازاري استان، بازدهي در سطح مقياس، قيمت هر متر مربع زمين در استان و هزينه حمل‌ونقل هر يك به‌عنوان عوامل در نظر گرفته شده در مدل فضايي به ميزان 0/174-، 0/041-، 0/023- و 0/038 برآورد شده است. اما در مقابل، ضرايب متغيرهاي متوسط دستمزد پرداختي و مخارج بودجه اي دولت، با علامت مثبت برآورد شده است. ميزان برآورد شده براي ضريب شدت وابستگي استان ها در مدل فضايي (0/430)، نشان مي دهد كه نيروهاي مركزگراي موجود در داخل استان ها، غالب بر نيروهاي گريز از مركز بوده است. همچنين نتايج حاصل از شناسايي شبكه وابستگي فضايي بين استان ها، نشان مي دهد به‌طور متوسط استان‌هاي تهران، قم، قزوين و مركزي با وقوع تغيير در متغيرهاي توضيحي مدل فضايي در اين استان ها، داراي بيشترين ضريب توانايي اثرگذاري و جذب تغييرات ايجاد شده مي باشند. استان‌هاي سيستان و بلوچستان و هرمزگان نيز استان هايي هستند كه به‌طور متوسط، پايين‌ترين ضريب توانايي اثرگذاري و ظرفيت جذب تغييرات ايجاد شده را دارند.