بازنگري در گاهنگاري دورهي مفرغ قديم شرق زاگرس‌مركزي مبتني‌بر لايه‌نگاري تپه گريران الشتر

The Review of the Early Bronze Era Chronology in West of Central Zagros (Based on Stratigraphy of Tepe Gariran in Aleshtar)

عصر مفرغ، يكي از ادوار فرهنگي پيش‌ازتاريخ ايران محسوب مي‌گردد. در اين رابطه، يكي از مناطق مهم فرهنگي ايران در عصر مفرغ، منطقه‌ي زاگرس‌مركزي است. باوجود كاوش‌ها و بررسي‌هاي باستان‌شناسي متعددي كه در اين منطقه انجام شده، گاهنگاري عصر مفرغ منطقه‌ي زاگرس‌مركزي همچنان داراي اشكالات عديده است. اين مشكل به‌ويژه در ناحيه‌ي شرق زاگرس‌مركزي و لرستان بيشتر به‌چشم مي‌خورد. در اين ناحيه، گاهنگاري رايج در تپه گودين از حدود 5 دهه‌ي پيش تاكنون، مبناي گاهنگاري عصر مفرغ منطقه بوده است. كاوشگران، گاهنگاري تپه گودين را به‌گونه‌اي تنظيم نموده‌اند كه موجب شده خلأ فرهنگي در نيمه‌ي اول هزاره‌ي سوم قبل‌ازميلاد در بخش‌هاي وسيعي از شرق زاگرس‌مركزي شكل بگيرد. دوره‌ي IV گودين هم‌زمان با مفرغ قديم درنظر گرفته شده كه با فرهنگ يانيقي (كورا-ارس) معرفي شده است. با توجه به عدم مشاهده‌ي اين دوره در نواحي گسترده‌اي در زاگرس‌مركزي، گاهنگاري اين نواحي دچار مشكل گرديده است. نگارندگان در اين پژوهش سعي نموده‌اند با روش تاريخي-تحليلي، و از طريق تحليل و تطبيق يافته‌هاي لايه‌نگاري تپه گريران الشتر، بخشي از پرسش‌هاي مربوط به گاهنگاري شرق زاگرس‌مركزي را پاسخ دهند؛ بنابراين، در اين پژوهش سعي شده تا به پرسش‌هاي ذيل پرداخته شود: گاهنگاري عصر مفرغ تپه گريران به چه صورتي است؟ و خلأ دوره‌ي مفرغ قديم در ناحيه‌ي شرق زاگرس را چگونه مي‌توان از طريق گاهنگاري تپه گريران رفع نمود؟ در اين راستا، داده‌هاي سفالي سه گمانه‌ي پلكانيW.260، W.275a و W.275b مورد بررسي و تحليل قرار گرفته و 44 نمونه سفال مربوط به بافت مفرغ قديم گونه‌شناسي شده‌اند. مطالعات صورت گرفته نشان‌داد كه در دوره‌ي مفرغ قديم انواعي از سفال مربوط به فازهاي III:6 و III:5 و همچنين سفال دو رنگ رواج داشته است؛ بنابراين، در لرستان و شرق زاگرس‌مركزي در نيمه‌ي اول هزاره‌ي سوم قبل‌ازميلاد انواعي از سفال‌هاي منقوش رنگي رواج داشته است.

The Bronze era is one of the most important cultural periods of pre-history of Iran. The importance of period is more by the period changes and different issues of Bronze era in Iran plateau. So, central Zagros area is one of important cultural area of Iran in Bronze era. In this area archaeological studies and excavations were done; but like other Iran areas, central Zagros has some problems chronologically the problem is seen more in West of central Zagros in Lorestan. In the area, Godin Tepe was chronological base of Bronze era from five decades ago. In this ancient area, excavations set chronology in a way that causes culture vacuity in wide parts of west of central Zagros. The Godin IV period is considered with Early Bronze period that is introduced by Kora – Arax culture. Considering to not seen this area in wide parts of central Zagros, the chronology of these areas have problem. For this, the writers tried to analyze chronological data of Tepe Gariran to solve some of chronological problems in West of central Zagros. in this way, data trenches of W.260, W.275a and W.275b were analyzed and 44 samples of ceramic related to Early Bronze were studied. The studies showed that some kinds of ceramic of phases III:6 and III:5 Godin and also bi-colored ware were popular in Early Bronze. This ancient mound is considered one of largest area in East of central Zagros. The studies in the mound showed the enriched culture of it. The excavation of it showed that there is no cultural vacuity in Tepe Gariran layers and sequence of cultural layers is without interruption. In addition to Godin Tepe, it is used of Western parts of central Zagros and Posht-Koh to set Tepe Gariran chronology. The studies showed that in Early Bronze era, some kinds of painted wares related to Godin III and bi-colored were popular.