سيرالملوكِ نظام‌الملك: اغلاط، مجعولات و عامل آنها

Niẓām al-Mulk’s Siyar al-Mulūk: The Reasons for Its Inaccuracies and Fabrications

اهميت ادبي سيرالملوك يا سياست‌نامه و جايگان آن در تاريخ انديشه سياسي ايرانيان بي‌نياز از شرح است. با وجود اين، اشتباهات و تناقضاتي در آن هست كه از يك سو منش و دانش نويسنده و از سوي ديگر، انتساب اين كتاب را به خواجه‌نظام‌الملك توسي به چالش كشيده است. گرچه اين دو قضيه، موضوع پژوهش‌هاي پرشمار بوده است، اما تاكنون در پژوهشي جامع، به اغلاط و تناقضات كتاب پرداخته نشده است و بحث در باب صحت و سقم انتساب آن و هويت مؤلف نيز، ادامه دارد. در پژوهش حاضر، ضمن نقد و جمع‌بنديِ نتايج پژوهش‌هاي موجود، كه گاه بسيار متناقض بوده‌اند، اغلاط و تناقضات متعدد كتاب آشكار شده است تا از رهگذر آن احتمال جعل و در صورت تصديق، هويت جاعل نيز بررسي شود. بخشي از يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه بخشهاي مغلوط و متناقض كتاب، مهم‌ترين گواه جعل بخشي از سيرالملوك است. اين مجعولات و تطبيق محتواي آنها با فضاي زمانه نيز حاكي است كه جاعل بي‌گمان از فرزندان نظام‌الملك يا وابستگان آنان بوده است.

Siyar al-Mulūk or Sīyāsat-Nāma is a masterpiece of Persian literature and an unparalleled work in the history of Iranian political thought. However, it contains inaccurate and contradictory remarks that not only have challenged his writer’s character and knowledge but also cast doubt on its ascription to Niẓām al-Mulk Ṭūsī. These two issues have resulted in numerous speculations and scholarship. The present study first criticizes and summarizes the results of these studies, and then through presenting the work’s inaccuracies and contradictions, offers new evidence regarding the fabrications in some parts of Siyar al-Mulūk. Finally, based on the above findings, this study reveals that most of Siyar al-Mulūk’s fabrications are basically contradictory and inaccurate parts, and the forger has certainly been one of the descendants of Niẓām al-Mulk or their associates.