بررسي نسبت انسان و عالم هستي براساس روابط جانشيني در زبان نمادين قرآن

قرآن به‌عنوان متني ادبي داراي گونه‌هاي زيبايي‌شناختي است كه لايه‌هاي معنايي به‌هم‌پيوستۀ آن در عين يكپارچگي معنايي در چينش واژگان «تفصيل» يافته است؛ بنابراين نيازمند ابزاري است كه مخاطب را تا عميق‌ترين اين لايه‌ها رهنمون شود و او را به فضاي اين يكپارچگي معنايي نزديك كند. نماد، نشانۀ امري قدسي و فرودآمده از عوالمي فراتر از انسان است كه خود را در بستر واژگان مي‌نماياند تا رشتۀ پيوند ميان انسان و اين معاني قدسي باشد. جايگزيني مفهومي بر مفهوم ديگر نخستين كليد كشف نماد در متن است كه همان تشبيه و استعاره است. در اين پژوهش تلاش شده است ميان آيات قرآن رابطۀ ميان انسان و عالم هستي با توجه به ويژگي‌هايي متناظر يكديگر بررسي شود. نتيجه اينكه قرآن كريم با ايجاد تناظر ميان وجود انسان با اجزاي هستي، مخاطب خود را با تغييرات، ويژگي‌ها و حالات اجزاي هستي همراه كرده و مسير او به سمت رشد و تعالي را هماهنگ با اجزاي عالم هستي به تصوير كشيده است. اين تناظر درنتيجۀ ايجاد رابطۀ جانشيني ميان انسان و عالم هستي و در مواردي ساير اجزاي عالم رخ داده است.