سيماي شهر بم در سده‌هاي نخستين دوران اسلامي

The Landscape of the City of Bam in the Early Centuries of the Islamic Era

محور تاريخي شهر بم، مجموعة موسوم به «ارگ بم» است كه در جبهة شمال شرقي شهر واقع شده است. علي‌رغم پژوهش‌هاي متعدد و متنوعي كه تاكنون در حوزه‌هاي باستان‌شناسي و معماري و در ارتباط با ساختار و سيماي اين شهر در سده‌هاي نخستين دوران اسلامي انجام گرفته است، هنوز هم پرسش­هاي مهم و كليدي وجود دارند كه به آنها پاسخ­هاي مناسب و متقني داده نشده است. در پژوهش حاضر كه، براساس هدف، از نوع تحقيقات بنيادي و، براساس ماهيت و روش، از نوع تحقيقات تاريخي است، تلاش مي‌شود به اين پرسش اساسي كه سيماي شهر بم در سده‌هاي نخستين دوران اسلامي به چه صورت بوده است؟ پاسخ داده شود.گردآوري داده‌ها به دو شيوة اسنادي (كتابخانه‌اي) و ميداني صورت گرفته است. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان مي‌دهند كه شهر بم در سده‌هاي نخستين اسلامي داراي سه‌بخش ارگ، شارستان و ربض بوده است. در اين دوره‌ مجموعة ارگ بم، هستة مركزي شهر بوده و شارستاني محصور با چهار دروازه آنرا محاط كرده است. ربض شهر بارو نداشته و دو رودخانه در شمال و جنوب به صورت فيزيكي بخش بزرگي از آن را از بدنة شارستان جدا ساخته است. موانع طبيعي در شمال و شرق باعث شدند تا شهر در جهات جنوب و غرب توسعه پيدا كند. مساحت تقريبي شارستان 260 هكتار (كه با ربض و باغات و مزارع جمعاً مساحتي بيش از 900 هكتار)بوده و شهر سه مسجد جامع داشته يكي در درون مجموعة ارگ و دوتاي ديگر در عرصة شارستان.

The historical center of the city of Bam, known as the Citadel of Bam, is located on the northeast side of the city. Despite the numerous and varied research done so far in the field of archeology and architecture in relation to the structure and landscape of this city in the first centuries of the Islamic era, there are still important and key questions to which appropriate and concise answers have been given. Not yet. In this research, which is based on the purpose of fundamental research and, by nature and method, a historical research, the main question: What was the landscape of Bam in the early centuries of Islam? The data has been collected in two ways: documentary and fieldwork. The results of this research show that the city of Bam in the early islamic centuries had three parts: Arg (Citadel), Sharestan (the main part of the city) and Rabaz (suburb(.During this period,Arg- e Bam (the citadel of Bam) was the central core of surrounded by a four-gate enclusure. The Rabaz, was not enclosed and two rivers to the north and south have physically separated a large part of it from thebody of Sharestan. The natural barriers that existed in the north and east of the city of Bam caused the city to expand in the south and west. The approximate area of Sharestan was 260 hectares and the total area of the city (Rabaz, gardens and farms) was over 900 hectares and the city had three mosques, one within Arg (the Citadel) and the other two in Sharestan.