ميرزا عبدالرحيم طالبوف: مسئله «خود » و «ديگري » و توسعه فرهنگي اجتماعي ايران

Mirza Abdul’Rahim Talibov: The issue Self and the other and cultural and social development of Iran

«خود» و «ديگري» دو مفهوم برساختة اجتماعي‌اند و پيشينية فرهنگي و تاريخي ملل مختلف و ايدئولوژي‌هاي حاكم بر جوامع در تغيير ماهيت اين دو مفهوم، تعريف آن‌ها همچنين، نوع ارتباط‌شان با هم تأثيرگذار است. مواجهة ايران با تمدن غرب در عصر قاجار، به‌عنوانِ مهم‌ترين پديدة فرهنگيِ تاريخ ايران پس از مواجهة آن با اسلام، «خود» ايراني را دربرابرِ «ديگري» اروپايي قرار داد و تأثير فراگير اين رويارويي موجد تحولاتي گسترده‌ در شاكلة فرهنگ و اجتماع ايرانيان گرديد و هويت جامعة ايراني را دستخوش تحولاتي بي‌سابقه‌ كرد. عبدالرحيم طالبوف يكي از پيشگامان تجددخواهي در ايرانِ عصر مشروطه بود كه با آثارش زمينة بازنگري به «خود» و «غير» را فراهم آورد. اين مقاله به روش توصيفي ـ تحليلي و با تمركز بر آثار مكتوب طالبوف به دو پرسش پاسخ مي‌دهد: 1. «خود» و «ديگري» در آينة مكتوبات طالبوف چگونه انعكاس يافته‌اند؟ و 2. نقش طالبوف در توسعة فرهنگي ـ اجتماعي جامعة آشوب‌‌زدة ايران روزگار خويش چه بوده است؟ فرضية پژوهش نيز به شرح زير است: تجربة زيسته در سپهر فرهنگي جامعه‌اي «غيرخودي»، جسارت «خود» را در پذيرا شدن «غير» تقويت مي‌كند. همچنين، حفظ هويت متضمن بقاي فرهنگ و باورهاي اجتماعي است. نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد طالبوف، با به‌تصوير كشيدن «خود ـ جامعة ايراني» و نماياندن تفوق «ديگري ـ غرب» در آثارش، به‌رغم تلاش براي ايجاد تزلزل در اركان گفتمان سنتي دوران قاجار و قدرت يافتن گفتمان غرب‌گرايي، به‌دليل تأكيد بر حفظ هويت ايراني نقش تحول‌آفريني در عرصه‌هاي فرهنگي و اجتماعي ايران دارد.

The “self” and the “other” are socially constructed concepts, and the cultural and historical backgrounds of different nations and the ideologies govern societies, change the nature of these two concepts, their definition, and th relationship type are influential. Iran’s confrontation with Western civilization in the Qajar era-the most important cultural phenomenon in Iranian history after its confrontation with Islam, confronted Iranian’s “self” against the European “Other” and the pervasive impact of this confrontation led to widespread changes in the nature of Iranian culture and society, caused the identity of Iranian society unprecedented changes. Talibov, one of the pioneers of modernism in Iran in constitutional era, stablished the basis of revision toward “self” and “other”. Focusing on Talibov’s written works, this paper addresses two questions in a descriptive-analytic way: How were “self” and “other” reflected in Talibov’s written mirrors, and what was Talibov’s role in the social-cultural development in the disturbed society of his era? The research hypothesis is as follow: The lived experience in cultural sphere reinforces the audacity of “self” in accepting the “other”, preserving the identity also guarantees the culture survival and social beliefs. The results show Talibov by emphasis on protecting the Iranian identity, had a transformative role in Iranian cultural and social spheres by depicting “self-Iranian society” and portraying “other-western” superiority in his works, despite trying to shake the traditional Qajar discourse and the dominating power of Western discourse.