كاركرد سلاح توپ در سركوب شورش‌هاي محلي و استمرار دولت متمركز عصر صفوي

The Function of the Cannon in Suppression of Local Revolts and the Continuation of the Centralized Government in Iran during the Safavid Era

توپ، به عنوان سلاح سنگين، جمعي، گران قيمت، نيازمند آموزش در به­ كارگيري و صرف هزينه در ساخت، نگهداري و به­ كارگيري، فقط مي‌توانست در انحصار و اختيار دولت مركزي باشد. از دورة شاه تهماسب اول كه نخستين تجربه­ هاي ساخت و به­ كارگيري سازمان­ يافته و مؤثر آن در قشون صفوي ثبت شده تا دوران شاه عباس اول كه بيشترين ساخت و كاربرد توپ در نبردها روي داده است،‌ شواهد تاريخي نشان مي­دهند به ­كارگيري اين سلاح مدرن براي كنترل نيروهاي گريز از مركز،‌ سركوب حكام سركش محلي و تثبيت و گسترش حاكميت مركزي، عاملي تعيين كننده و سرعت‌بخش بوده است. با ظهور نشانه­ هاي ضعف حكومت صفوي و آغاز شورش ­هاي پراكندة اقوام سرحدي،‌ توپچيان همواره بخشي از قشون را تشكيل مي­ دادند،‌ هرچند ناتواني آنها در كاربرد مفيد توپخانه در جنگ صحرا (رو در رو) موجب شكست­ هاي قشون دولتي و سرانجام سقوط صفويان شد. در سركوب حكمرانان محلي اگر «جنگ قلعه» روي مي­داد،‌ قدرت ويرانگر گلوله و صداي غرّش توپ هر مقاومتي را در هم مي شكست اما در «جنگ­هاي صحرا و رو در رو»،‌ در دورة صفوي مهارت كافي براي استفادة مؤثر و تعيين كننده از توپخانه حاصل نشد. روش پژوهش توصيفي ـ تحليلي و مبتني بر مطالعات كتابخانه ­اي است.

The cannon, as a heavy, collective, expensive weapon, requiring training in the use and expense of construction, maintenance, and deployment could only be in the hands of the central government. Historical evidence suggests that the use of this modern weapon has been a decisive and accelerating factor in controlling centrifugal forces, suppressing local rogue rulers, and consolidating and expanding central sovereignty. As a result of the expansion of central government authority over all the Safavid territory gained through the shelling of the cannon, the reign of Shah Abbas I was accompanied by the least internal strife, and this resulted in great victories in the frontier battles (the conquest of Yerevan by Shah Safi and the conquest of Kandahar and the defense of it three times against the Mongolian government of India), which also relied on artillery fire. With the emergence of signs of weakness of the Safavid rule and the start of widespread border revolts, although the gunners have always been part of the army, their incapability in effectively use artillery in the fortress war (face to face war) led to the overthrown of the government army and eventually, the collapse of the Safavids. In the repression of local rulers if the "fortress war" took place, the destructive power of the bullets and the sound of cannon shattering would defeat any resistance, but in the " fortress war and face-to-face" wars, in the Safavid period, sufficient skill was used. The artillery was not effective and decisive. The research method is descriptive-analytical and based on library studies.