«بازخواني پروندۀ يك شورش» واكاوي زمينه‌هاي حمله به ادارات دولتي كردستان و پيامدهاي آن (15 محرم 1332)

(Reinterpreting the file of a rebellion) Analyzing the grounds of attacking on Kurdistan government department and its Consequences (14 december 1913

كردستان در دهۀ‌ پاياني حكومت قاجار، يكي از ناامن‌ترين ولايات ايران به حساب مي‌آمد؛ يكي از دلايل اين امر، حضور اتباع عثماني و واگذاري گستردۀ تذكره تابعيت از سوي شهبندري به اهالي كردستان بود. درواقع، حمايت همه‌جانبه و قاطعانۀ دولت عثماني از اتباع خود و مسائل و مشكلات ناشي از حضور آنان در كردستان، وضعيتي را پديد آورده بود كه پرداختن به آن از عمده‌ترين مسائل مطروحه در جلسات كميسيون حل اختلافات مرزي به شمار مي‌آمد. در روز 15 محرم سال 1332/ 14 دسامبر 1913، ادارات دولتي كردستان و منازل رؤساي آنها، هم‌زمان مورد حمله و غارت گروه‌هايي از مردم قرار گرفت. به‌رغم حضور گستردۀ اتباع عثماني در اين كار و بازتاب آن در گزارشهاي محلّي، دولت عثماني دخالت اتباع خود را در اين واقعه رد كرد و غارتگران را از عناصر ايراني برشمرد. پرسشي كه در كانون توجّه پژوهش حاضر جاي دارد، اين است كه زمينه‌هاي اين شورش چگونه شكل ‌گرفت و چه پيامدهايي را به همراه داشت؟ اين مقاله مي‌كوشد تا با تكيه بر روش توصيفي ـ تحليلي و رويكردهاي رايج در تاريخ اجتماعي («فنون تقويت نقل مثال» و «برآورد از روي موارد قابل‌مقايسه»)، در پرتو اسناد وزارت امور خارجه (پروندۀ 300 برگي) و اسناد سازمان اسناد ملّي، به بازخواني و تبيين اين رويداد و گروه‌هاي شركت‌كننده در آن بپردازد. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد، برخلاف ادعاهاي مقامات عثماني، اتباع اين كشور، مهم‌ترين نقش را در حمله به ادارات دولتي كردستان برعهده داشته‌اند.

In the last decade of Qajar rule, due to the presence of Ottoman citizens and the extensive transfer of citizenship from Shahbandari to Kurdistan, it was considered as one of the most insecure provinces in Iran. In fact, the decisive support of the Ottoman government from its citizens and the problems brought about by them led to a situation in which even the commissions held for the settlement of border issues between the two countries in Kurdistan region, addressed the issue of citizen and it was accounted as commonplace issue at all meetings of the commission. But on the 15rd muharram in 1332/14 december 1913, Kurdistan official departments and its headquarters were attacked and looted simultaneously by some groups of people. Despite the wide presence of Ottoman citizens in the neighborhoods, the looted offices and houses, and its confirmation in local reports, the Ottoman government denied its citizens involvement in the incident and called looters Iranians. Regarding the above mentioned discussions, the question arise that what were the basic grounds and subsequent consequences of the attack on the Kurdistan government departments? The present article attempt to use the descriptive-analytical method and two research modes in the social history approach, namely, "techniques for enhancing the example quotation (resorting to certification of specialists)"and “comparable cases comparison”, to analyze the incident and the groups participating therein by drawing on the documents of the State Department (300 pages file) and the Organization of documents.