كليدواژه :
ساسانيان , تواريخ اسلامي , خداي نامه , روايات ملي , اشكانيان
چكيده فارسي :
خداي‌نامه‌ها حاصل جريان تاريخ‌نگاري قرون پاياني حكومت ساساني هستند. هرچند اصل خداي‌نامه‌ها ازميان‌رفته‌اند، امّا منابع برگرفته از آنها چون شاهنامه و تواريخ اسلامي دربردارندة نگاه و رويكرد خاص ساسانيان به اشكانيان است؛ بنابراين، مهمّ‌ّترين منابع براي دستيابي به متأخرترين گزارش‌هاي ساساني دربارة تاريخ اشكانيان، نوشته‌هاي مورخان اسلامي سدة سوم تا پنجم هجري است كه مطالب خود را از خداي‌نامه‌ها و ديگر نوشته‌هاي تاريخي ساسانيان متأخر گرفته‌اند. در اين منابع، ساسانيان نگاه دوگانه و متناقضي به اشكانيان دارند؛ از يكسو، مطابق انديشة سياسي ايران باستان و سنت‌هاي شاهي، اشكانيان در سلسله انساب شاهان اسطوره‌اي ايران قرارمي‌گيرند كه به علت دراختيارداشتن مركزيت ايران، شايستگي تصاحب قدرت سياسي را بهدستآورده بودند؛ از سوي ديگر، نوع حكومت و نگرش ديني آنها در اين منابع، موردنكوهش و مذمت قرارگرفته است. اين در حالي است كه مطابق شواهد و نشانه‌هاي بسيار، در قرون پاياني حكومت ساساني، خاندان‌هاي مهمّ اشكاني به‌عنوان صاحب‌منصبان بلندپاية كشوري و لشكري حضور دارند و منشأ خدمات مهمّ قرارمي‌گيرند. پژوهش حاضر در پي آن است كه با رويكردي توصيفي-تحليلي به روايت‌هاي موجود، نگاه دوگانه و متناقض ساسانيان را دربارة اشكانيان تحليل كند. نتايج نشان مي‌دهد كه جعل و تحريف وقايع تاريخ اشكانيان و خلق تضاد و تقابل شديد و اغراق‌آميز ميان ماهيت دو نظام حكومتي اشكاني و ساساني در منابع تاريخنگارانة عصر ساساني، معلول جريان تاريخ‌نگاري ساسانيان در قرون پاياني حكومتشان است.
چكيده لاتين :
Khwadāy-Nāmags are the result of the Sassanid Empire chronicling during the last centuries of their government. Although the genuine Khwadāy-Nāmags have been demolished, but the resources derived from them, such as the Shahnameh and the Islamic chronicles, show the Sassanid approach to the Parthians. So, to obtain the latest reports of the Sassanid era about the Parthians' history, it can be said that the most important sources are the works of Islamic historians who lived between the third to the fifth Hijri centuries and used the Khwadāy-Nāmags and other historical records produced in the mentioned era. The dual and paradoxical view of the Sasanians about the Parthians is distinguishable in these sources; on the one hand, according to the ancient Iranian political thoughts and the kingdom traditions, the Parthians stood in the genealogic dynasty of Iran's mythical kings, who had deserved to take the political power due to the possession of power in central Iran, and, the type of their government and their religious attitude have been criticized and denounced in these resources, on the other hand. According to many evidences, however, in the late centuries of the Sassanid rule, the famous Parthian families were among the high-ranking civil and military officials who provided important services. Through a descriptive-analytic approach to remaining narratives, the present study is to analyze the dual and paradoxical viewpoint of the Sassanians about the Parthians. The results show that the falsification and distortion of the Parthian history events and what can be recognized as an exaggerated and extreme confrontation between the natures of these governmental systems in Sassanian history are because of the chronicling manners the Sassanians used during the last centuries of their rule.
