ايرانيان قاف نشين؛ پژوهشي در اسناد نمايندگي ايران در ولادي قفقاز (1315-1337ق/ 1897- 1919م)

The Iranian Diaspora in North Caucasus: A Study on the Records of the Iranian Consulate in Vladikavkaz (1897-1919)

شهر ولادي قفقاز كه طي فرآيند استيلاي روسيه تزاري بر منطقه قفقاز در اواخر قرن هجدهم ميلادي بنيان نهاده شد، به تدريج به صورت يكي از اهداف مهاجرت، از داخل و خارج امپراتوري روسيه درآمد. اين شهر، به ويژه از نيمه دوم قرن نوزدهم ميلادي، يكي از مقاصد مهاجرت دائمي و موقت ايرانيان در قلمرو روسيه بود. با افزايش جمعيت ايرانيان در ولادي قفقاز و مناطق پيرامون آن، نمايندگي كنسولي ايران در 1315ق/1897م، در آنجا تاسيس شد. مقاله حاضر كوشيده است تا برپايه اسناد به جامانده از نمايندگي ايران در ولادي قفقاز، موجود در آرشيو وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران، تصويري كلي از حضور و فعاليت كارگزاران دولتي و مهاجران ايراني مقيم اين شهر، از زمان تاسيس نمايندگي دولت ايران در ولادي قفقاز تا فروپاشي امپراتوري تزاري و وقوع جنگ هاي داخلي در روسيه ارائه كند. اين اسناد، منبع ارزشمندي براي آگاهي از ابعاد مختلف حيات ايرانيان مقيم ولادي قفقاز و چالش هاي پيش روي كارگزاران نمايندگي است. نمايندگي دولت ايران به واسطه اقداماتش در ايجاد و حفظ مسجد شيعيان (ايرانيان)، مدرسه نوروز و انجمن همت، نقشي مهم در ايجاد همبستگي ميان اعضاي جامعه ايراني شهر داشت و در مقاطع و موقعيت هاي مختلف به صيانت از حقوق اتباع ايران پرداخت. درعين حال، عدم توازن در روابط ايران و روسيه، خصومت ها و رقابت هاي شخصي و محفلي ميان اجزاي مختلف وزارت خارجه و وجود بي نظمي ها و بي انضباطي هاي مالي، مانعي جدي در ارتقاي عملكرد نمايندگي ايران در ولادي قفقاز بود.

The city of Vladikavkaz, founded during the expansion of the Russian Empire to the Caucasus in the late eighteenth century, gradually attracted immigrants from inside and outside the empire. This city, especially since the second half of the nineteenth century, became one of the destinations for permanent and temporary migrations from Persia. With the increase of the Iranian population in Vladikavkaz and the surrounding areas, the Iranian consulate was established there in 1897. The aim of this study is to provide a general overview of the activities of Iranian officials and immigrants in Vladikavkaz since the establishment of the Iranian consulate in 1897 until the collapse of the Tsarist Empire and the outbreak of civil war in Russia based on the consular records in the archive of Iran’s Ministry of Foreign Affairs. Through its efforts to establish and maintain a Shia mosque, Nowruz School, and Hemmat Association, the Iranian consulate played an important role in supporting solidarity among the Iranian diaspora in the city and protecting the rights of the Iranian citizens. However, the affairs with the Russian Empire, hostility and rivalry inside the Iranian Foreign Ministry, and financial problems were the main challenges faced by the Persian consul in Vladikavkaz.