كاركردها و حوزه اختيارات مجلس بهشت آيين (مجمع عالي رجال دربار صفوي)

The Functions and Scope of Authority of “Majles-e Behesht-Ayin” (The Royal Assembly of the Safavid Senior Officials)

نظام سياسي صفويه مانند بسياري از نظام هاي حكومتي خانداني در تاريخ ايران از نوع پدرميراثي-ديوان سالارانه به شمارمي رود؛ زيرا هم داراي وجه پدرميراثي و هم داراي وجه ديوان سالارانه است. اگرچه در نگاه نخست، چنين نظام هاي سلطنتي بيش از هرچيز از نوع سلطنت مطلقه به نظرمي رسند كه تمامي تصميمات از بالاترين نقطه هرم قدرت سرچشمه مي گيرد، اما به جهت وجود وجه ديوان سالارانه در آنها، گروه ها يا مجالس مشورتي نيز مجال بروز مي يابند. درحقيقت گرچه در ظاهر، اين هرم قدرت است كه تعيين كننده همه چيز است، اما در لايه هاي دروني نظام تصميم گيري، با نهادهايي تصميم ساز روبه رو مي شويم كه تصميمات از آنها سرچشمه مي گيرد و پس از طي روندهاي معمول تاييد و تصحيح در نظام هاي ديوان سالاري، از ناحيه راس هرم قدرت يا صاحب منصبان عالي رتبه صادر مي شود؛ ازاين رو باتوجه به بسامد فراوان به كارگيري اصطلاح «مجلس بهشت آيين» در متون تاريخي عصر صفوي و تعدد كاربرد اين اصطلاح كه در منابع اين دوره تاريخي براي ناميدن نوع خاصي از گردهمايي هاي درباري به كاررفته است، به نظرمي رسد شواهد اوليه مبني بر وجود مجلسي مشورتي يا مجمع درباري در قالب اين گردهمايي وجود دارد. در اين مقاله بر آنيم تا در ابتدا با كنار هم نهادن بخشي از شواهد و مستندات تاريخي، وجود نوعي از مجالس مشورتي درباري را در قالب مجلس بهشت آيين در دوره صفوي نشان دهيم و سپس با استفاده از روايت ها و گزارش هاي تاريخي، تصوير روشني از جايگاه و كاركردهاي آن در نظام تصميم گيري دربار صفوي ترسيم كنيم.

The Safavid government, like many other monarchies in the history of Iran, had a bureaucratic and patrimonial structure. Although such a political system appears at first glance to be an absolute monarchy in which all decisions are made by the head of the hierarchy of political power, because of the existence of bureaucracy there was an opportunity of forming assemblies of advisers. In fact, besides the seeming role of the ruling king in making all decisions, there were some decision-making institutions in between the internal layers of the monarchy. These institutions finalized and then issued decisions in the form of the king’s orders or other high-level seniors’ instructions. Considering the frequent use of the term “Majles-e Behesht-Ayin” (The Royal Assembly of the Safavid Senior Officials) in historical texts of the Safavid Era, which mostly refers to the consultation gatherings in the Safavid royal court, there seems to be evidence for the existence of a royal assembly in such gatherings. Therefore, this research aims at proving the existence of a royal assembly of the Safavid senior officials and illustrating a clear image of its status and functions in the decision-making system of the Safavid royal court.