تحولات مفهومي «محراب»،با تاكيد بر منابع قرن سوم و چهارم هجري

Conceptual changes of Mihrab, emphasizingon third and fourth century AH sources

واژه «محراب» پيش از اسلام وجود داشت. محراب پس از فتوحات اسلامي، يكي از مولفه هاي اصلي مساجد اسلامي شد. تغيير در ساختار و كاركرد محراب در اين دو دوره به شيوه هاي گوناگون قابل بررسي است. بررسي تحولات مفهومي يكي از روش هاي مطالعات تاريخي است. اين نوشتار بر آن است تا از طريق استخراج داده هاي منابع اسلامي اعم از كتاب هاي لغت، تفسير، منابع تاريخي و جغرافيايي قرن سوم و چهارم كه اين واژه بارها در آنها به كار رفته، بخشي از تحولات مفهومي آن را كه منعكس كننده تحولات كاركردي و ساختاري محراب درگذر زمان است، بررسي كند. در اين پژوهش از روش مطالعه زمان گذر (معناشناسي تاريخي) استفاده شده است. اين روش تحولات معنايي را در چهار نوع تخصيص، توسيع، تنزل و ترفيع مطالعه مي كند. كاربرد اين روش در بررسي تحولات معنايي واژه محراب در متون نشان مي دهد كه اين واژه از دلالت بر كل به دلالت بر جزء؛ از معناي عام به خاص (تخصيص معنايي) و همچنين از معناي غيرديني به معناي صرفا ديني (ترفيع معنايي) تغيير يافته است.

Mihrab existed before Islam. This word became one of the main components of Islamic mosques after the Islamic conquest. Structure and function changes of Mihrab during these two periods could be considered in various methods. Considering conceptual changes is one of the historical studies methods. This article aims to investigate a part of conceptual changes that reflects Mihrab’s structural and functional changes over time through collecting Islamic sources data such as dictionaries, interpretive texts, geographical and historical sources of the third and fourth centuries AH in which this word has been used many times.In this research, the method of studying time passage (historical semantics) has been used that study semantic changes in four types of narrowing, widening, degeneration and elevation. Using this method in studying semantic changes of the word Miharb in texts indicates that this word has changed semantically from implication of the whole to implication of the component, from general meaning to specific meaning (semantic allocation), and also from secular meaning to merely religious one (semantic promotion).