مفهوم انسان كامل و امكان حكمراني آن در انديشه سياسي عرفاي ايراني سده نهم هجري

Perfect Man and the Possibility of Governance in the Iranian Mystic’s Thoughts in the Ninth Hijri Century

با سقوط خلافت عباسي عرفا و علماي مسلمان، انديشه هاي جديدي را در باب حكومت و مشروعيت ابراز كردند. آنان تحت تاثير انديشه وحدت وجود ابن عربي، انديشه هايي در باب انسان كامل و مقام خليفه الهي انسان بيان نمودند. در قرن نهم هجري در ديدگاه عرفا، انسان به عنوان جلوه اي از حضرت حق و به عنوان بالاترين تجلي خدا مطرح و جايگاه شريفي پيدا كرد. در تفكر آنان پيامبر(ص) و بعد از ايشان ائمه شيعه (ع) و در عصر غيبت اولياي الهي به عنوان مصاديق انسان كامل و جانشين خدا بر روي زمين معرفي شدند. بدين سان شكل جديدي از مشروعيت سياسي در امر حكومت مطرح شد. سردمداران اين جريان فكري عرفايي همچون ابن تركه اصفهاني، شاه نعمت الله ولي، خواجه محمد پارسا، عبدالرحمن جامي و پير جمال اردستاني بودند، آنان انبيا و اولياء الهي را به عنوان انسان كامل شايسته تشكيل حكومت دانسته و در نبود آنان سلاطين زمان را جانشين خدا بر روي زمين معرفي كردند. برخي نيز خود را همان انسان كامل معرفي و مدعي حكومت شدند. بدين شكل با طرح انديشه انسان كامل و مقام خليفه الهي در آثار خود، باعث انسجام انديشه عرفاني شدند. در اين مقاله ديدگاه دو طيف از عرفا نسبت به مقام انسان كامل و رويكردشان به امر حكومت به شيوه تحليلي و توصيفي با استناد بر منابع تاريخي مورد بررسي قرار گرفته است و با طرح اين سوالات كه چه عواملي باعث طرح انديشه حاكميت انسان كامل گرديد؟ و اين انديشه تا چه اندازه اي موفقيت بدست آورده است؟ بر اين مدعاست كه انديشه انسان كامل از سوي عرفاي ايراني در شرايط زماني مطرح شد كه خلافت عباسيان سقوط كرده، در نتيجه خلاء مشروعيت سياسي فضا را براي بروز انديشه هاي جديد از جمله انديشه حاكميت انسان كامل فراهم ساخته بود. و در نتيجه نشان داده شده كه عرفا با طرح اين انديشه جايگزيني فراتر از خلافت عباسي در امر مشروعيت سياسي پيدا كردند.

With the fall of Abbasid caliphate, mystics and Muslim scholars expressed new ideas about governance and legitimacy. They were influenced by the idea of the unity of the existence of Ibn Arabi and expressed thoughts about the perfect man and the position of the man as the successor (Khalifa) of God. In the ninth Hijri century, in the mystics’ views, man appeared as a manifestation of the Holiest and as the highest manifestation of God and found a respectable position. In their thinking, the Prophet (pbuh) and after him the Shiite Imams (a.s) and in the time of Occultation, the saints of God were introduced as examples of the perfect man and God's successors on earth. In this way, a new form of political legitimacy in the government was introduced. The leaders of this mystical intellectual trend, such as Ibn Tarke Esfahani, Shah Nematollah Vali, Khajeh Mohammad Parsa, Abdul Rahman Jami, and Pir Jamal Ardestani considered the prophets and saints of God as the perfect men who deserved the formation of the government, and in their absence, the Sultans were introduced as God's successors on Earth. Some of them introduced themselves as the perfect man and claimed to govern. Thus, by introducing the idea of the perfect man and the position of the human as the successor (Khalifa) of God in their works, they led to the coherence of the mystical thought. In this paper, the views of two kinds of mystical thoughts on the position of the perfect man and their approach to governance are investigated analytically and descriptively on the basis of historical sources. This study explores the factors leading to the idea of the governance of the perfect man and to what extent, it proved successful. It claims that the idea of the perfect man was introduced by Iranian mystics at the time when Abbasid caliphate fell, and the absence of the political legitimacy provided space for introducing the novel thoughts, including the thought of perfect man. It has been shown that by offering this idea, the mystics found an alternative to Abbasid caliphate in terms of political legitimacy.