تاريخ‌نگري اسماعيليان؛ مؤلفه‌هاي فلسفۀ نظري تاريخ

The Historical Perspective of Isma’ilis Philosophical Components

در اين پژوهش تلاش مي شود با بررسي جهان شناسي ارائه شده در الهيات فلسفي اسماعيليان، ضمن تحقيق در ديدگاه متفكران اسماعيلي مذهب به تاريخ بشر، به سوالات مطرح شده در حوزه فلسفه نظري تاريخ از نقطه نظر اين متفكران پاسخ داده شود و مهمترين مولفه هاي فلسفه تاريخ اسماعيليان بر اساس نظام هاي متفاوت آن با تاريخ نگري اسلامي بررسي شود. به نظر مي رسد كه تاريخ نگري اسماعيليان علي رغم داشتن ويژگي هاي مشترك با تاريخ نگري اسلامي به طور خاص و تاريخ نگري سنتي ديني به طور عام، از مولفه هايي چون نقش محوري امام در تاريخ، نظام خطي دوري تاريخ و پيوستگي ميان تاريخ و فراتاريخ برخوردار است. اين مولفه ها در معدود آثار تاريخ نگارانه باقي مانده از مورخان اين فرقه نيز انعكاس يافته است. معرفت شناسي اسماعيليان و جايگاه تاريخ در طبقه بندي علوم از منظر حكماي اسماعيلي، از ديگر مسائلي است كه در اين پژوهش بدان پرداخته مي شود. رسائل اخوان الصفا تنها اثر منسوب به اسماعيليه است كه در آن بحث طبقه بندي علوم مطرح شده است. در اين رسائل و نيز از نقطه نظر قاضي نعمان مورخ بزرگ اسماعيلي فاطمي، تاريخ دانشي است ذيل علوم شرعي وضعي و در خدمت مكتب اسماعيلي. اين مقاله مبتني بر روش «پديدارشناسي هرمنوتيك» است و براي گردآوري داده ها از روش تحليل محتوا استفاده شده است.

In this research, attempts are made to respond to the raised questions in the theoretical philosophy field of History from the Isma'ili intellectuals' point of view represented in their cosmological notions in Isma'ili theology and history of human being. The most important philosophical component in Isma'ili history in accordance with its different systems in comparison with Islamic perspective of history is also surveyed. It seems that the Isma'ili historiography in spite of its common properties with Islamic perspective of History in particular and classical-religious historiography in general, possesses components such as axial role of Imam in history, cyclic-linear system of history, and the affiliation between History and Meta-History. These components are reflected in the few remained historiographical works of Ismail'ism. The method of this research is Hermeneutics phenomenology and the data is collected based on the historical methods using library materials.