پديد آورندگان :
صفاري، امير دانشگاه خوارزمي تهران - دانشكده جغرافيا , كرم، امير دانشگاه خوارزمي تهران - گروه جغرافياي طبيعي , معتمد، رضا دانشگاه خوارزمي تهران , سرداري زارچي، عليرضا پژوهشگاه ميراث فرهنگي - پژوهشكده باستانشناسي، تهران , فتاحي، مرتضي مؤسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران
كليدواژه :
شوشان , لومينسانس , زمين باستان شناسي , ژئومورفولوژي , سازه هاي آبي
چكيده فارسي :
دﺷﺖ ﺷﻮﺷﺎن در شمال اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن، از دﻳﺮﺑﺎز ﻣﻜﺎن اوﻟﻴﻦ و پردامنه‌ترين پژوهش‌هاي باستان‌شناختي در اﻳﺮان ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﺷﻮش، ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﻮاﻟﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از دوره‌هاي پيش‌ازتاريخ را در ﺟﻨﻮب ﻏﺮب اﻳﺮان ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ. بر اساس بررسي‌ها و كاوش‌هاي دامنه‌دار در ﺧﻮزﺳﺘﺎن، محوطه‌هايي ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ ﺗﻮاﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ طولاني‌مدت ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ به‌نوعي ﻧﻈﺎم ﺳﻜﻮﻧﺘﻲ دوره‌هاي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را روﺷﻦ مي‌سازند. در شوش طي يك‌صد سال كاوش، نشانه‌هايي از استقرار و سكونت جوامع شناسايي شده كه ثابت مي‌كند از اواسط هزاره پنجم (ق.م) آغاز شده و به‌طور متوالي تا سده هفتم هجري ادامه داشته است. اما براي مدتي استقرارها تضعيف شده و يا از بين رفته‌اند كه با حضور باستان شناسان خارجي و شروع كاوش‌هاي باستانشناسي توجه به اين منطقه بيشتر شده، درنتيجه آن به‌تدريج در شهر شوش و در سطح اين دشت زندگي دوباره جريان يافته، استقرارهاي انساني شكل گرفتند. به‌طورمعمول، دلايل انساني و طبيعي از علل تضعيف استقرارها در هر نقطه‌اي مي‌توانند باشند. حال اين سؤال مطرح است كه كدام‌يك در تضعيف استقرارهاي دشت شوشان غربي و وقفه ايجادشده نقش مهم‌تري داشته‌اند؟ به‌طور كل هدف از انجام اين پژوهش، بررسي نقش عامل تأثيرگذار بر استقرار سكونتگاه‌هاست. دشت شوشان به‌عنوان يكي از مهم‌ترين خاستگاه‌هاي بشري در خاورميانه از اهميت فراواني براي علاقه‌مندان به علوم طبيعي و باستاني برخوردار است. بنابراين مطالعات زمين‌باستان‌شناسي كه تركيبي از دو علم ژﺋﻮﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي و باستانشناسي است مي‌تواند براي درك شرايط طبيعي و زيستگاه‌هاي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮔﺎﻣﯽ مؤثر در جهت شفاف‌تر ﺷﺪن ﺗﺎريﺦ تمدن در اين منطقه و ايران باشد. روش‌هاي استفاده‌شده در اين تحقيق كاربرد تصاوير ماهواره‌اي كرونا، بازديدهاي ميداني و آزمايش سن‌يابي به روش لومينسانس نوري بوده است كه نتايج به‌دست‌آمده نشان داد پايين رفتن بستر رودخانه دز يا كاهش ارتفاع سطح آن در اثر فرايند كاوش توسط جريان آب، موجب قطع ارتباط آب رودخانه با كانال‌هاي دشت شوشان غربي شده درنتيجه به دليل اهميت حياتي آب در كنار استقرارها، عامل طبيعي مهم‌ترين دليل تضعيف استقرارها و مهاجرت ساكنين به دشت‌هاي مجاور شناخته شده است.
چكيده لاتين :
Geo-archaeology arises from the integration of methods and abilities of archeology and
geomorphology. Evidences suggest that during the history of the earth, climatic conditions have
undergone numerous changes in geographic characteristics, including geomorphic ones.
Understanding the geomorphic phenomena and its effects on ancient habitats help in identifying
human habitation patterns and therefore, managing archaeological heritages in a regional scale.
Susiana plain in the north of Khuzestan province has been the longest site of the first and most
extensive archaeological research in Iran. Susa, the foundation of the first cultural succession
framework, has been introduced from prehistoric periods in southwestern of Iran. Based on the
surveys and extensive excavations in Khuzestan, different sites have been identified with long-term
occupancies, which in some way illuminate the settlement system of different periods of life in this
area. Over a hundred years of excavation in Susa, the signs of settlements and communities have
been identified, which prove that these settlements have begun since the middle of the 5th
millennium BC, and continued steadily until the seventh century AH. Generally, human and natural
changes can be the cause of the weakening of the settlements at any time period. Now, the question
is which of these factors has influenced the weakening of the settlements of the western Susiana
plain and what process has taken place? The purpose of this research is to investigate the role of the
factors affecting these settlements. Susiana plain, as one of the most important human origins in the
Middle East, is of great importance to those interested in the natural and ancient sciences. Geoarchaeological studies, and especially the use of geomorphological techniques to understand the
pattern of human habitats, can be an effective step towards making the history of civilization
clearer in this region, and in Iran. The methods used in this study were application of corona
satellite images, field observations and luminescence optical lens experiments. Overall, the survey of
the environment, review the totality of settlements and water resources, as a criterion for field
deployments, have been used in this study. Therefore, the separation of historic or prehistoric
periods is not so significant. Although the role of human factors in undermining certain important
settlements is undeniable, but in the vastness of a plain with hundreds of scattered settlements, a
greater reason is required. In addition, there is not enough evidence available from anthropologists
about human factors yet. If we consider the importance of water in human societies and
throughout the human history along with the environmental changes detailed in the discussion, it
can be assumed that the natural changes were the main factor in undermining or destroying the
settlements of the western Susiana plain. The overall results show that, contrary to the assumptions,
the Dez River plays an important role in the population deployments of the western Susiana plain,
which has been abandoned after geomorphologic changes in the bed and as a result of the lowering
of the water level, declining the settlements of the plain. Eventually, after an indefinite period of
time, with the construction of the Harmushi channel from Karkheh and the expansion of its
branches, the settlements were gradually reformed in the western part of Susiana plain.
