سَنجه فلسفي جهاد: فارابي

Al-Farabi: A Philosophical Evaluation of Jihad

فارابي در بسياري از مقوله­هاي سياسي، از جمله جهاد اسلامي، آغازگر بحث نظام­مندِ فلسفي بوده است. ديدگاه وي بايد در دو سطح لفظي (حضور واژگاني جهاد در متن) و محتوايي (نسبت مفهوم جهاد با فلسفه­ نظري) تبيين شود. اين امر باعث بروز پيچيدگي­ها و دشواري­هايي در خوانش متون فارابي شده است، چنان‌كه مي­توان از چهار ديدگاه در ميان فارابي­پژوهان معاصر سراغ گرفت. در يك سوي اين طيف فارابي مدافع، و در سوي ديگر، مخالف جهاد توصيف شده است. مقاله­ حاضر مي­كوشد ضمن بررسي تحليلي ديدگاه‌هاي چهارگانۀ فوق، روايي و ناروايي هر يك از آنها را بسنجد، شكل مُتقن­تري از آنها را صورت­بندي كند و در نهايت در چارچوبي مقايسه­اي موجه­ترين خوانش را برگزيند. نگارندگان، همراه با عده­اي از فارابي­پژوهان، ضمن توجيه و تفسير واژگان مربوط به جهاد در آثار فارابي، به اين نتيجه رسيده­اند كه در فلسفۀ نظري فارابي با توجه به سياست­شناسي و دين­شناسي وي صورت­بندي هرگونه دفاع فلسفي از جهاد ممكن نيست.

Al-Fārābī was a pioneer in the philosophical discussions on jihad, like many other political categories. His point of view should be explained in both literal- lexical presence of jihād in the text and also content level - the relationship between the concept of jihād and theoretical philosophy. The explanation has led to bringing about certain complexities and difficulties in reading Al-Fārābī’s texts. As far as we know, there are four opinions among contemporary commentators. On the one hand, Al-Fārābī is introduced as a defender, and on the other hand, he is considered to be an opponent of jihād. This paper seeks to study analytically the above views, to evaluate the most plausible form of their views, to examine their validity and inaccuracy, and finally, to move towards the most justified reading in a comparative framework. Justifying the presence of the lexical of jihād in Al-Fārābī’s works, the authors conclude that Al-Fārābī’s theoretical philosophy, focusing on his politics and theology, precludes the justification of any philosophical defense of jihād.