جايگاه شناسي اخلاق حرفه‌اي در علوم اجتماعي و عقل عملي

نسبت اخلاق با هويات اجتماعي را مي‌توان از طريق ريشه‌هاي پيدايش «اخلاق حرفه‌اي» در علوم اجتماعي جست‌وجو كرد. اين مقاله در تحليلي علمي، بر نخستين آثاري متمركز است كه با دغدغۀ تعيين هويت اخلاق حرفه‌اي، اين بحث را در ضمن يك نظريۀ اجتماعي كلان مشاهده كرده‌اند. دو دسته از مباحث را بايد تفكيك كرد: اول، مباحث ناظر به «خُلقيات حرفه» (اخلاق اهل يك حرفه) و اموري كه به عنوان قانون ميان ايشان از آن خلقيات انتزاع مي‌شوند؛ و دوم، مباحث «اخلاق و حرفه‌ها» به عنوان مباحث اخلاقي عام انساني تعين‌يافته در حوزۀ‌ حرفه‌ها. اين دو دسته را بايد به‌مثابۀ دو گونه هنجار در حوزۀ نهادهاي اجتماعي تفكيك كرد. از مباحث دستۀ اول نيز عموماً با عنوان اخلاق حرفه‌اي و اخلاق رسانه ياد مي‌شود؛ اما اين امور، هنجارهايي برآمده از گروه‌هاي اجتماعي‌اند. دستۀ‌ دوم بر اهميت ورود ارزش‌هاي‌ اخلاقي مشترك ميان همۀ انسان‌ها در تمامي حرفه‌ها تأكيد دارند. نخستين كاركردهاي اين تبيين را مي‌توان در آثار جامعه‌شناساني همانند اميل دوركيم ردگيري كرد. او مفهوم اخلاق حرفه‌اي را از نظريۀ «همبستگي مكانيكي و همبستگي ارگانيكي» استنتاج مي‌كند. اخلاق در اين نظريه، برآمده از هويت اجتماع است. اما در نظريه‌هاي حكيمان مسلمان، مبناي اخلاق بر عقل عملي نهاده شده است. عقل عملي كه با قانون حسن و قبح عقلي، احكام جهان‌شمول اخلاقي را به عهده مي‌گيرد، حيثيت ديگري دارد كه مي‌توان آن را «عقل تدبيري» ناميد. اين بخش از عقل، به خوبي مي‌تواند عهده‌دار تبيين اخلاق اهالي حِرَف، صنوف و صنايع باشد.