كتابشناخت: روزنامجه صاحب بن عباد و گزارش روزانه او از شهر بغداد

شكي نيست كه بيش تر ميراث كهن ايرانيِ پس از اسلام چه به زبان فارسي و چه به زبان عربي، همچنان به شكل نسخه هاي خطي است و راهي به بازار تصحيح و چاپ نيافته است؛ بگذريم از اينكه بسياري از اين ميراثِ چاپ و تصحيح شده به زبان عربي نيز، هنوز به فارسي برگردانده نشده و خواننده ايرانيِ ناآشنا به زبان عربي، از آن ها بي بهره است. يكي از اين نوشته هايي كه اتفاقاً بيش از نيم سده از تصحيح (گردآوري) آن مي گذرد و انديشه هاي يكي از شخصيت هاي بزرگ ايراني يعني صاحب بن عباد را آينگي مي كند، كتاب روزنامجه است كه از دو جهت ارزشمند است: يكي اينكه گويا صاحب، از نخستين كساني است كه واژه روزنامجه را به معناي امروزينش به كار برده است، ديگر اينكه اين كتاب او، احوال و انديشه هاي باوري و اجتماعي صاحب بن عباد را در دوره اي كه كمابيش بيست سال داشته و هنوز به وزارت نرسيده بوده، بازتاب مي دهد. در جستار پيش رو نخست به كاربرد واژه «روزنامه» در متون كهن عربي و علت حضور صاحب بن عباد در بغداد و نگارش يادداشت هاي روزانه او براي استادش ابن عميد، چشم زد داريم؛ سپس به بررسي تصحيح محمدحسن آل‌ياسين از اين كتاب و بخش هايي را كه گمان كرده ايم وي در كتاب خود نياورده است مي پردازيم. از آنجا كه گويا صاحب بيش از يك بار به بغداد سفر نكرده است، مي توانيم همه گزارش هايي را كه در پيوند مستقيم او با بغداديان ذكر شده، بخشي از روزنامجه مفقود او به شمار آوريم. به دليل دلبستگي صاحب بن عباد  به معتزله، فقيهان و متصوفه و گرايش به حضور در مناظره هاي علمي و ادبي، وي در بغداد بيش از همه، با اين سه گروه نشست و برخاست داشته است.