بررسي روايي در پيمايش‌هاي سنجش دينداري در ايران

روايي، مهم‌ترين ويژگي هر سنجه و تنها جواز استفاده از نتايج يك پژوهش است. زماني كه پژوهش دربارۀ موضوعاتي همچون دينداري باشد، بررسي روايي، اهميت بيشتري خواهد داشت؛ زيرا اين قبيل موضوعات به‌دليل پيچيدگي و پنهان‌بودگي، در مرحله جمع‌آوري، ارزيابي و تحليل نتايج بيشتر در معرض آسيب‌هاي روشي هستند. با وجود اين، به نظر مي‌رسد بيشتر مطالعات سنجش دينداري در ايران، دقت لازم را درباره روايي به كار نبسته‌اند. اين كم‌توجهي به دو صورت رخ داده است: يك، بررسي‌نكردن روايي يا بررسي‌نكردن درست و كامل آن و دوم، گزارش‌ندادن دقيق و مناسب از آن. بررسي و احراز اين مدعا، مستلزم مرور دوباره پيمايش‌هاي سنجش دينداري در ايران است. در اين مقاله پس از بيان اهميت و ضروت توجه افزون‌تر به مسأله روايي در اين مطالعات، تلاش شده است با بازخواني انواع روايي و بررسي قابليت‌ و كاربردهاي هر يك، مناسب‌ترين نوع آن براي مطالعات دينداري، شناسايي و معرفي شود؛ سپس با اتكا به همين ملاحظات، مهم‌ترين پيمايش‌هاي سنجش دينداري در ايران نقد و بررسي شده و نقصان‌هاي موجود در هر كدام و راه‌هاي علاج آن نشان داده شده است. اين مطالعه نشان‌ مي‌دهد تنها روايي لازم و موجه براي اين مطالعات، بررسي «روايي محتوا» است و پژوهش‌هاي منتخب، با ضعف و كمبود‌هاي جدي در زمينه اين نوع از روايي مواجه هستند. از آنجا كه اين پژوهش‌ها از برجسته‌ترين مطالعات انجام‌شده در زمينه سنجش ميزان دينداري در ايران هستند، مي‌توان ادعا كرد ضعف روايي در پيمايش‌هاي دينداري در ايران، عارضه‌اي عمومي است و با اتكا به يافته‌هاي اين پژوهش‌ها، به برآورد دقيقي از ميزان دينداري ايرانيان نمي‌توان دست يافت؛ بنابراين بايد در تعميم نتايج و تحليل وضع دينداري در ايران بر اساس يافته‌هاي موجود با احتياط بيشتري عمل كرد.