تحليل تيرگي واج‌شناختي در زبان فارسي

پديده تيرگي، همواره، موضوع مورد بحث در واج‌شناسي زايشي بوده و با پيدايش نظريه بهينگي بيش‌ازپيش بدان توجه شده است. تيرگي در يكي از دو وضعيت زير، كه برعكس هم‌اند، رخ مي‌دهد:نخست، وضعيتي كه با بررسي بازنمايي آوايي يك واژه مشاهده شود كه آن فرايند، به‌رغم فراهم‌نبودنِ بافت لازم براي رخداد يك فرايند واجي، رخ داده است. ديگري، وضعيتي كه با بررسي بازنمايي آوايي يك واژه مشاهده شود كه آن فرايند، به‌رغم فراهم‌بودن بافت لازم براي رخداد يك فرايند واجي، رخ نداده است. دو تعامل عكسِ زمينه‌چين و عكس زمينه‌برچين علت تيرگي هستند؛ ولي تعامل زمينه‌چين نيز مي‌تواند باعث تيرگي شود. پديده تيرگي براي نظريه بهينگي، كه قاعده‌هاي واجي و بازنمايي‌[هاي] مياني بين بازنمايي واجي و بازنمايي آوايي را در نظر نمي‌گيرد، چالش‌برانگيز است؛ ولي رويكردهاي قاعده‌بنياد كه بازنمايي‌[هاي] مياني را در نظر مي‌گيرند، با اين پديده درگير نمي‌شوند. هدف اين مقاله تحليل اين موارد است: 1. معرفي پديده تيرگي؛ 2. استدلال دربارۀ وجود دو گونه تعاملتيرهعكسِ زمينه‌چين و عكسِ زمينه بر‌چين در فارسي؛ 3. استدلال دربارۀ تيرگيِ يك گونه تعامل زمينه‌چين در اين زبان؛ 4. تحليل اين تعامل‌هاي تيره در چارچوب نظريه بهينگي با رويكرد كلاسيك (Prince Smolensky, 2004) و با رويكرد پياپي‌گزينيِ هماهنگ (McCarthy, 2000).