پديدۀ اجبار و رويكرد نظري دستور ساخت‌محور نسبت به آن

بحث دربارۀ پديدۀ اجبار در زبان‌شناسي سابقه‌اي طولاني داشته و كاركرد اين پديده به شيوه‌هاي متفاوتي تفسير شده است. نگارندگان اين مقاله در پي آن‌اند تا ديدگاه نظريه‌پردازانِ گذشته را دربارۀ ماهيت اجبار معرفي كنند و سپس اين پديده را در برخي از داده‌هاي صرفي و نحوي زبان فارسي روزمره، عمدتاً تحت رويكرد رده‌شناختي پيشنهادي اودرينگ و بوي (2016)، تحليل كنند. در اين رويكرد سه كاركردِ اجبار تبيين مي‌شود: انتخاب، اغنا و ابطال. براساس تحليل داده‌ها مي‌توان اين سه كاركرد را، برمبناي ميزان تأثير ساخت‌هاي پيچيدۀ نحوي يا صرفي بر معني يا مقولۀ واژۀ يكپارچه‌شده در آن ساخت‌ها، در يك رده قرار داد، به‌طوري‌كه در آن رده اصطلاح‌هاي ساختي شديدترين نوع اجبار به‌واسطۀ ابطال باشند. مطالعۀ حاضر، ضمن اثبات كارايي رويكرد مذكور در تحليل داده‌هاي زبان فارسي، نشان مي‌دهد پديدۀ اجبار مي‌تواند شاهدي بر لزوم قائل‌شدن به مفهوم ساخت و به تبع آن حمايت از دستور ساخت‌محور باشد. اين مطالعه همچنين با بهره‌گيري از پديدۀ اجبار، در كنار مفهوم ساخت، توجيهي تازه براي ساخت واژه‌هاي موجود ارائه مي‌دهد؛ ساخت‌هايي بر پايۀ واژه‌هاي ممكن و مصادري كه جعلي خوانده مي‌شوند.