هويت شناسي قضاياي عقليِ اصول فقه

ابهام در ماهيّت برخي گزاره‌هاي پُركاربردِ اصول فقه، سببِ پيدايش منازعاتي ميان دانشيان اصول شده است. جستجو در كتاب هاي اصولي نشان مي‌دهد بعضي گزاره‌ها كه از سوي مشهور اصوليان، بديهي، عقلي، فطري و بي نياز از استدلال قلمداد شده، از جانب گروه ديگر، مورد انكار تامّ و ترديد قرار گرفته است. اين وضعيّت در قضايايي نظير قُبح عقاب بلابيان، قبح تجرّي، حجيّت ظواهر، حجيّت قطع و ... به چشم مي‌خورد. طُرفه آنكه گاه هر دو طرف اين منازعه، ادّعاي بداهت و يقيني بودن مُدّعاي خويش را دارند. سؤال اينجاست كه ريشۀ پيدايش چنين اختلاف نظر غريبي چيست؟ نگارندگان بر اين باورند كه شفاف شدنِ ماهيّتِ اين گونه گزاره‌ها مي‌تواند مَنشأ تفرّق آرا را آشكار سازد. در اين مسير، به تحليل قوانين نانوشته حاكم بر جوامع انساني (الزامات عامّ جمعي) پرداخته شده است و با تفكيك ميان «الزامات فردي» از «الزام‌هاي اجتماعي عام» و ترسيم مرزي شفاف ميان «احكام عقلي و عقلايي» به اين فرجام رسيده ايم كه قضاياي اصولي از سنخ بايد‌هاي اجتماعي و اعتبارات عقلايي مي‌باشند و آميختنِ ناصواب آن ها با احكام عقلي فردي، سبب بروز منازعات پيش گفته است.