اعتبار سنجي تراكم ظنون در فرايند استنباط

بر اساس ديدگاه غالب در بين اصولي‌ها مواد قابل استناد در فرايند استنباط منحصر در ادله قطعي و برخي از ظنون است كه حجيتشان به دليل خاص اثبات شده است و ساير ظنون تنها مي‌توانند نقش مؤيد را در فرايند استنباط ايفا كنند و هرگز دليل مستقل محسوب نمي‌شوند. در اين نوشتار با روش تحليلي اجتهادي نشان داده مي‌شود حتي با عدم پذيرش دليل انسداد، استفاده از ظنون ضعيف، در فرايند استنباط امكان‌پذير است و در آثار بزرگاني چون شيخ انصاري عملياتي شده است. فرضيه تحقيق آن است كه تراكم ظنونِ ضعيف، مرتبه‌ بالاتري از معرفت را ايجاد مي‌كند كه به لحاظ فقهي و اصولي حجت است. البته اثبات اين راه ميانه، متوقف بر پاسخ به دو پرسش اساسي است. اول آنكه آيا به لحاظ معرفت‌شناختي امكان شكل‌گيري يك معرفت با درجه تصديق بالا از تراكم معرفت‌هاي با درجه تصديق پايين وجود دارد؟ دوم آنكه آيا چنين معرفتي حجيت دارد؟ نتيجه تحقيق حاكي از آن است كه در استنباط مبتني بر تراكم ظنون، امكان شكل‌گيري معرفت در سه سطح قطع، اطمينان و ظن هم تراز با ظنون خاص وجود دارد. با توجه به حجيت ذاتي قطع و حجيت عرفي اطمينان، در صورتي كه تراكم ظنون سبب حصول قطع يا اطمينان گردد، نتيجه استنباط معتبر خواهد بود؛ اما اگر حاصل تراكم ظنون، ظن هم‌تراز با ظنون خاص باشد، اعتبار چنين ظني بر مبناي مشهور فقها محلّ تأمل است. در صورت اثبات اعتبار تراكم ظنون، نقش آن در اسلامي‌سازي علوم انساني بي‌بديل خواهد بود.