تعيين حريم سيلاب و نقش آن در پايداري توسعه سكونتگاهي (مطالعه موردي: رودخانه توتشامي)

سيلاب يكي از واكنش‌هاي محيطي سيستم‌هاي رودخانه‌اي است كه داراي جرياني استثنائي و شديد است. وقوع اين پديده تابع دوره زماني و مكاني خاصّي نيست. اساساً مهم‌ترين سبب شكل‌گيري آن، پراكنش جغرافيايي دشت‌هاي سيلابي رودخانه‌ها و خطوط پست ساحلي است كه در طول آنها شرايط مساعدي براي توسعه سكونتگاهي وجود دارد. از اين رو، مداخلات انساني در كانال رودخانه‌ها و تجاوز به حريم آن باعث شده تا تعيين حريم رودخانه همواره مورد توجّه باشد. در اين مقاله، حريم سيل‌گير رودخانه توتشامي براي دوره‌هاي بازگشت مختلف به منظور ارزيابي حريم فرايندهاي سيلابي تعيين شده است. در اين راستا، آمار و اطّلاعات مربوط به هيدرولوژي منطقه جمع‌آوري و سپس اقدام به تجزيه و تحليل، بازسازي و تكميل داده‌ها گرديد. در بررسي‌هاي ميداني يك بازه هفت كيلومتري از كانال رودخانه انتخاب شد و نيمرخ‌هاي عرضي مورد نياز روي آنها ترسيم گرديد. همچنين ضريب زبري كرانه‌هاي چپ، راست و داخل كانال تعيين شد. در نهايت با به‌كارگيري نرم‌افزار HEC-RAS پهنه سيل‌گير رودخانه به ازاي دوره‌هاي بازگشت 2، 5، 25، 50، 100 و 200 ساله تعيين گرديد. اين نوشتار، علاوه بر تهيّه نقشه حريم سيل‌گير رودخانه به ازاي دوره‌هاي بازگشت متفاوت، تلاش شد تا ارتباط فرايند سيلابي و آسيب‌شناسي توسعه سكونتگاهي مجاور رودخانه مورد مطالعه، ارزيابي شود. نتايج نشان داد وسعت حريم فرايندهاي سيلابي رودخانه توتشامي در دوره‌هاي بازگشت مختلف، به ميزان قابل توجّهي تحت تأثير خصوصيات ژئومورفولوژيك كانال و دشت سيلابي است. همچنين سكونتگاه‌هاي حاشيه رودخانه در حريم سيل‌گير 25 تا 200 ساله قرار گرفته‌اند.