تأثير منابع طبيعي بر توسعه كشورها

با وجودي كه فراواني منابع طبيعي مي‌تواند با آماده‌سازي نهاده‎هاي توليد و تأمين مالي زمينه‌ساز توسعه باشد، تأثير آن بر رشد و توسعه مورد بحث است و برخي صاحب‌نظران معتقدند كه فراواني منابع طبيعي، بر توسعه اثر منفي بر توسعه دارد و كشورهاي داراي منابع طبيعي بسيار، با نفرين منابع مواجه مي‎شوند. هدف پژوهش حاضر، بررسي تأثير منابع طبيعي بر توسعه كشورهاست. به همين منظور، مجموعه‎اي از 12 كشور منتخب (درحال‌توسعه، توسعه‌يافته و تازه‌صنعتي‌شده) با درجات متفاوت برخورداري از منابع طبيعي، طي سه دوره زماني انتخاب شده است. اين تحقيق، با استفاده روش تحليل تطبيقي كه مبتني بر جبر بولي است، صورت گرفت. كشورهاي منتخب عبارتند از: انگلستان، ايالات متّحده، ايران، برزيل، تركيه، چين، روسيه، ژاپن، كره جنوبي، مالزي، مصر و هند. شاخص توسعه انساني به عنوان متغيّر وابسته و شاخص‎هاي مردم‎سالاري، سرانه توليد ناخالص ملّي در ابتداي دوره، سطح سواد، استعداد كشاورزي، سرانه جنگل، منابع انرژي فسيلي و رانت منابع طبيعي به عنوان متغيّرهاي مستقل انتخاب شده‎اند. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه فراواني منابع طبيعي در صورتي كه با توانمندي نيروي انساني، ساختار مناسب سياسي و مديريت صحيح همراه باشد، شرايط مناسبي براي توسعه ايجاد مي‌كند. فقر منابع طبيعي در صورتي كه با ساختار نامناسب سياسي و توانمندي پايين منابع انساني همراه باشد، نمي‎تواند منجر به توسعه شود؛ در اين ‌صورت، در مورد اثرات وفور منابع طبيعي بر توسعه بايد با احتياط اظهار نظر كرد. توضيح روشن‎تر آنكه نمي‎توان استنباط كرد كه اگر فراواني منابع طبيعي در كشوري وجود نداشت، از لحاظ توسعه در وضعيّت بهتري قرار مي‎گرفت؛ زيرا كشورهاي زيادي وجود دارند كه داراي سطوح پايين منابع طبيعي بوده، امّا در وضعيّت مناسبي از نظر توسعه قرار نگرفته‎اند. به بيان ديگر، تأثير مثبت فراواني منابع طبيعي بر توسعه، قابل اثبات است؛ امّا نمي‎توان اثر معكوس را نتيجه گرفت.