بررسي نقش جدايي‌گزيني در شكل‌گيري بافت‌هاي محنت‌زدۀ شهري نمونۀ موردي: قاسم‌آباد مشهد

عوامل گوناگوني سبب‌ساز بروز فرسودگي در بافت‌هاي شهري مي‌شوند. هرچند درگذشته، فرسودگي‌هاي كالبدي مورد مداقه بيشتري بوده، و ساير انگيزه‌ها و مصاديق فرسودگي با اهميت كمتري مورد توجه قرارداشته‌اند، اما پديداريِ مفهوم فرسودگي فراگير، و توجه به برآيند انگيزه‌هاي چندگانه فرسودگي و تبعات گوناگون آن، تصوير روشن‌تري ازآنچه در واقعيت سبب افول كالبدي و محتوايي بافت‌هاي شهري مي‌شود را به دست داده‌است. اگربه ماهيت وسرشت بافت‌هاي فرسوده و شرايط گروه‌هاي ساكن در آن دقت شود، به نظر مي‌رسد پديده جدايي‌گزيني، بر عمق و دامنه فرسودگي‌ها افزوده، و موجب گسترش يافتن آن گرديده‌است. مقاله حاضر با بهره‌مندي از مطالعات كتابخانه‌اياسنادي و اطلاعات اجتماعي–اقتصادي و كالبدي طرح تفصيلي مشهد، به‌دنبال بررسي رابطۀ بين جدايي‌گزيني و فرسودگي فراگير با تكيه برنقشه‌ هركدام از اين پديده‌ها در قاسم‌آباد مشهد است.بدين‌منظور ابتدا مجموعه‌اي از معيارها و شاخص‌ها براي سنجش فرسودگي فراگير وچگونگي جدايي‌گزيني در ابعادمختلف شناسايي شدند، سپس بابهره‌گيري از آنها، و باتكيه بر اطلاعات طرح تفصيلي و استفاده از پرسشنامه متخصصين، شرايط فرسودگي يكپارچه بافت‌ها، و كاربست مدل گتيس، چگونگي جدايي‌گزيني‌هاي شهري مورد بررسي قرار گرفت، تا در نهايت با يكديگر مقايسه شود. نتايج نشان مي‌دهند كه هر دو پديده جدايي‌گزيني و محنت‌زدگي شهري در محدوده مورد مطالعه با كيفيت‌هاي گوناگون روي‌داده‌اند. برهم‌نهاد اين دو پديده در محدوده قاسم‌آباد نيز نشان مي‌دهد كه بلوك‌هاي فرسوده و جدااُفتاده به‌لحاظ اقتصادي اجتماعي و كالبدي تقريباً بر يكديگر منطبق هستند. با اين وجود حدود 24 درصد از بلوك‌هاي فرسوده نيز وجود دارند كه جدايي‌گزيني درآنها روي نداده است.لذا دو پديده مذكور با يكديگر رابطه دوسويه و مستقيمي دارند. به اين معني‌كه جدايي‌گزيني و تمركز قشر ضعيف، و انزواي آنها از ساير گروه‌ها، از يك سو به گسترش فرسودگي در بافت‌هاي شهري مي‌انجامد، و از ديگر سو وجود بافت‌هاي فرسوده در ابعاد مختلف، شرايط را براي جدايي‌گزيني و تمركز اقشار كم‌برخوردار شهري مهيا مي‌سازد.