واكاوي وردايي زماني-مكاني ارتفاع لايۀ ‌‌مرزي ايران مبتني ‌بر برونداد پايگاه داده مركز پيش‌‌بيني ميان‌‌مدت هواسپهر اروپايي (ECMWF)

لايه مرزي بخش كوچكي از لايه ورد سپهر است كه به دليل فرايندهايي كه در داخل آن رخ مي‌دهد، براي حيات انسان حائز اهميت ميباشد. مطالعه حاضر با هدف واكاويي دگرگوني زماني مكاني ارتفاع لايه مرزي با رويكردي آماري – تحليلي انجام شد. در اين راستا از داده‌هاي ارتفاع لايه مرزي مركز پيش بيني ميان مدت هواسپهر اروپايي نسخه ERAInterim با تفكيك مكاني 0.125×0.125 درجه قوسي و بازه زماني 1979 تا 2015 استفاده گرديد. نتايج نشان داد كه ارتفاع لايه مرزي با زمان و مكان تغيير مي‌كند و وضعيت توپوگرافي بر ارتفاع لايه مرزي تأثير جدي مي‌گذارد. براساس ميانگين بلند مدت، بيشينه همبستگي ارتفاع لايه مرزي ايران با مولفه مكاني عرض جغرافيايي مي‌باشد، چرا كه نقش اين مشخصه جغرافيايي با آفتاب گيري بسيار بالاست. از نظر زماني كمينه و بيشينه ارتفاع لايه مرزي در ايام سرد و گرم سال به ترتيب در ماههاي ژانويه و ژوئن رخ ميدهد. از نظر آرايش مكاني مناطق با چشم‌انداز مرتفع و ناهموار مانند مناطق مرتفع زاگرس و نواحي مجاور دريا داراي كمترين ضخامت لايه مرزي و مناطق با چشم‌انداز هموار و بياباني مانند نواحي داخلي بخصوص جنوب شرق و مركز ايران، ضخامت لايه مرزي در بالاترين سطح قرار دارد. تغييرات فضايي ارتفاع لايه مرزي در ماههاي سرد سال منسجم‌تر از ماههاي گرم سال مي‌باشد. متناسب با تغييرات فصلي دماي هوا، بيشينه ارتفاع لايه مرزي در ماههاي سرد سال در نواحي جنوب شرق ايران و در ايام گرم سال بخصوص ماههاي ژوئن و جولاي، در نواحي مركزي ايران مانند مناطق جنوب كرمان شمال استان هرمزگان رخ مي‌دهد. ساختار دمايي ايران متناسب با وضعيت جغرافيايي و توپوگرافيكي، الگوي زماني – مكاني ارتفاع لايه مرزي در ايران را مشخص مي‌كند. براساس نتايج نوشتار حاضر عامل اصلي تغييرات زماني مكاني ارتفاع لايه مرزي گرمايش و سرمايش سطح زمين و مولفه‌هاي مكاني و توپوگرافيكي در سطح زمين ميباشد.