تاريخ‌نگاري و تاريخ‌نگري فيض‌محمدكاتب( بر اساس سراج‌التواريخ)

در اين پژوهش، به تاريخ‌ نگري فيض محمد كاتب (1279-1349ق) و جايگاه وي، در تاريخ ادبيات افغانستان، پرداخته شده است. سراج ‌التواريخ، دربردارنده تاريخ افغانستان، از دوره احمدشاه ابدالي سدوزايي (1186ق) تا سال اول حكومت امير امان الله خان غازي (1297ق) است. اين مقاله ابتدا به معرفي، شرح‌حال و زندگي فيض محمد كاتب، سپس به اهميت و ارزش تاريخي سراج‌ التواريخ و نيز تاريخ ‌نگري مؤلف اين اثر مي‌پردازد. از مهم ترين ويژگي ‌هاي سراج ‌التواريخ ، مي‌توان تعهد نويسنده به صداقت و موثق بودن اطلاعات و منابع نام برد كه بر اساس اسناد و مدارك دولتي نوشته شده است. فيض‌محمد كاتب با آگاهي و ديدگاهي كه به تاريخ و تاريخ‌نگاري داشته، در سراج التواريخ به ذكر رويدادهايي مي‌پردازد كه از نگاه تاريخي داراي اهميت چنداني نيستند؛ اما چون روي در عبرت و عبرت ‌آموزي براي آيندگان ندارد به آن اشاره مي‌كند. همين توجه به جزئيات و حقيقت‌گويي در سراج ‌التواريخ است كه صاحب ‌نظران و دانشمندان، فيض محمد كاتب را «پدر تاريخ‌ نويسي افغانستان» و «بيهقي ثاني» و سراج التواريخ را «ام ‌التواريخ» دانسته‎‌اند. با توجه به اينكه مجلد چهارم و بخشي از مجلد سوم تا سال 1390ق مفقود بود و در دسترس نبود و هر گونه نوشته و تحقيقي بر اساس سه جلد بوده است بنابراين پژوهشي درباره تاريخ نگري فيض محمد كاتب ايجاب مي‌كند؛ زيرا بيشتر نظرها و نگاه‌هاي او به تاريخ‌ نگري، در جلد چهارم بيان شده است.