شناخت عوامل مؤثر بر شكل‌گيري گورستان‌هاي تاريخي (با تأكيد بر گورستان‌هاي تاريخي شهر تهران)

بيانمسئله:گورستان‌هاي تاريخي محملي براي اجتماع نشانه‌ها به شمار مي‌روند و تاريخ، فرهنگ، هويت و حافظه جمعي سكونت‌گاه‌هاي انساني را در خود جاي داده‌اند. علي‌رغم تأكيد پژوهشگران علوم انساني بر اهميت وجودي اين عرصه‌ها و انجام برخي مطالعات پايه، نه تنها تعريف مشخصي از مفهوم گورستان تاريخي در كشور وجود ندارد، بلكه به‌واسطۀ ضعف در شناخت اين عرصه‌ها، سياست مدوني در مواجهه با آنها ديده نمي‌شود؛ به‌گونه‌اي كه اين امر در كنار مرگ‌گريزي انسان معاصر، تصويب قوانين شهري مخرب و مداخلات غيرمسئولانه، توسعه شتابان سكونت‌گاه‌ها، ونداليسم و انفعال علوم حفاظت، شهرسازي و مديريت شهري سبب از بين رفتن گورستان‌هاي تاريخي كشور شده است. هدفپژوهش: هدف اين پژوهش، شناخت ماهيت گورستان تاريخي و ارائۀ تعريف بومي از اين عرصه‌هاي ويژه است. از همين رو، پژوهش مي‌كوشد به اين پرسش‌ها پاسخ دهد كه مفهوم گورستان تاريخي چيست و چه پارامترهايي بر شكل‌گيري ساختار اين محوطه‌هاي تاريخي مؤثر است؟ روشپژوهش:با توجه به كمبود منابع دردسترس كه امكان شناخت متغيرهاي پژوهش را دشوار ساخته است، پژوهش حاضر، چيستي گورستان‌هاي تاريخي را به‌مثابه متن قابل قرائت موضوع مطالعۀ خود دانسته و با بهره‌گيري از روش تحقيق نظريۀ زمينه‌اي (گراندد تئوري) و طي سه مرحله كدگذاري باز، محوري و انتخابي، به آناليز داده‌هاي محيطي حاصل از بررسي گورستان‌هاي تاريخي ابن بابويه، امام‌زاده عبدالله، ارامنه دولاب و ظهيرالدوله در شهر تهران و انطباق آنها با اسناد كتابخانه‌اي پرداخته است. نتيجه‌گيري:كدگذاري‌ها و آناليز داده‌ها مشخص نموده است كه مي‌توان پارامترهاي سازندۀ گورستان‌ها را در دو طبقۀ پارادايم‌هاي بيروني و دروني و در شش مقولۀ بستر، بافت، ساختارهاي فرهنگياجتماعي، تاريخ، كالبد و منظر مورد بررسي قرار داد. نتايج مطالعات نشان مي‌دهد: گورستان‌هاي تاريخي به‌عنوان گونه‌اي از مناظر فرهنگي انسان‌ساخت، عرصه‌هاي تدفيني نشانه‌دار با قدمت بيش از 100 سال هستند كه محدودۀ آنها مشخص بوده و داراي دوره‌هاي توسعه و گسترش هستند. ويژگي بارز اين محوطه‌ها، ارتباط ساختاري محيط پيرامون و چيدمان دروني آنهاست كه در منظرپردازي‌هاي طبيعي و انسان‌ساخت گورستان تجلي يافته و با نظام مشخصي از يادمان‌ها و نشانه‌هاي انتزاعي غني شده‌اند. اين گورستان‌ها، داراي جنبه‌هاي مختلف ديني مذهبي، فرهنگي اجتماعي و يادماني بوده و به‌واسطه دفن مشاهير جامعه مورد احترام شهروندان و محل رجوع آنها هستند.