آيكونولوژي نگارۀ ليلي و مجنون در سفال سلجوقي

بيانمسئله: داستان عشق ليلي و مجنون حديث دو دلداده است كه علاوه بر شعر، در نگارگري ايراني نيز از اهميت ويژه‌اي برخوردار بوده و همواره حوادث گوناگون آن، در مكاتب مختلف نگارگري ايراني نقاشي شده است. بر اساس مطالعات انجا‌م‌شده، صحنۀ ليلي و مجنون در مكتب‌خانه، براي نخستين‌بار در بشقاب سفالي سلجوقي ترسيم شده و پس از آن، در مكاتب مختلفي همچون هرات و شيراز و... بارها تكرار شده است. مقالۀ حاضر به بررسي جنبه‌هاي ساختاري و محتوايي اولين نمونه از تصويرگري «ليلي و مجنون در مكتب‌خانه» در سفالينۀ سلجوقي مي‌پردازد. در بررسي‌هايي كه تاكنون صورت گرفته، همگاميِ مثنوي نظامي با نگارگري مطرح مي‌شود. اروين پانوفسكي اما براي تفسير موضوعي آثار هنري، علاوه بر شناسايي متون ادبي، شيوۀ انديشيدن يك ملت را در يك دورۀ خاص لازم مي‌داند. بنابراين، دغدغۀ نگارندگان پاسخگويي به اين پرسش است كه الگوهاي بصري و مفهومي نگارۀ «ليلي و مجنون در مكتب‌خانه» در سفالينۀ سلجوقي، علاوه بر مثنوي نظامي با كدام انديشۀ حاكم در عصر سلجوقي ارتباط دارد؟ هدف:در عصر سلجوقي، احمد غزالي از انديشمندان ايراني (متوفي 520 هجري/ 1126 ميلادي)، آراي خويش را در باب مفهوم عشق با تفسيرهاي بديعي ارائه كرد و تحولاتي چشمگير در نگرش عارفانۀ ايراني پديد آورد. از اين رو، هدف اصلي اين مقاله، كشف ارتباط ميان انديشۀ نوين احمد غزالي مبني بر كمال عشق با تصويرگري اثر مورد پژوهش است. روش تحقيق:در اين پژوهش، مطالب به طريق اسنادي و كتابخانه‌اي گردآوري شده‌اند و روش تحقيق، تاريخيتحليلي است. شناخت محتواي دروني تصوير از طريق رويكرد آيكونولوژي پانوفسكي و در سه مرحلۀ توصيف پيش‌آيكونوگرافي، تحليل آيكونوگرافي و تفسير آيكونولوژي به انجام رسيده است. نتيجه‌گيري: نتايج نشان مي‌دهد الگوهاي بصري و مفهومي سفالينۀ سلجوقي با نقش ليلي و مجنون در كالبد دو كودك خردسال در مكتب‌خانه، تلفيقي از گفتمان ادبي نظامي و شيوۀ انديشيدن نوين احمد غزالي در باب سرشت عشق ليلي و مجنون است.