مؤلفه‌هاي خردگرايي در نگاره‌هاي شاهنامه؛ موردپژوهي نگارۀ ديدار تهمينه و رستم

بيان‌مسئله: مضمون خرد از بن‌مايه‌هاي اصلي انديشۀ فردوسي در شاهنامه است. او در انديشۀ خردستاي خود علاوه بر گرايش‌هاي فردي و اجتماعي به آموزه‌هاي مزدايي و فرهنگ اسلامي نيز توجه داشته و خرد را در ابعاد مختلف آن، چه در معني خرد عمومي و ناب بشري، در دو نوع فطري و اكتسابي، و چه در معناي خرد حكمي، ستوده است. داستان‌هاي شاهنامه از سويي، همچون بستري مناسب براي اشاعۀ اين مضمون بوده و از سويي ديگر، در ادوار مختلف به‌عنوان يكي از مهمترين منابع انگيزشي براي شكل‌گيري نگاره‌ها مورد توجه نگارگران قرار گرفته‌اند. از جملۀ اين حكايات ماجراي ديدار تهمينه و رستم است كه در مكاتب مختلف نگارگري با همين عنوان، مصور گشته است. در اين ميان مسئلۀ اصلي در اين مقاله چگونگي ترجمان بصري اين مضمون كليدي در نگارۀ ديدار تهمينه و رستم است. هدف: در اين پژوهش، مطالعۀ مضمون خرد، بيان انواع آن در انديشۀ فردوسي و چگونگي تدابير تجسمي نگارگر در بازنمود تصويري اين مضمون در نگارۀ «ديدار تهمينه و رستم» است. روش تحقيق: در مقالۀ حاضر، با روش مطالعۀ موردي، ابتدا توصيف نگارۀ ديدار تهمينه و رستم از بعد صوري و سپس تحليل مفاهيم مستتر در وراي عناصر با محوريت مضمون خرد صورت گرفته است. در اين راستا اطلاعات از دو طريق اسناد مكتوب و مشاهده گردآوري شده‌اند. نتيجه‌گيري: تأمل در مفاهيم مستتر در عناصر بصري نگارۀ ديدار تهمينه و رستم نشان از آن دارد كه نگارگر به تأثير از فردوسي با مضمون خرد آشنا بوده و به بيان و ترجمان بصري آن در روند طرح‌ريزي و مصورسازي نگاره اهتمام ورزيده است. از همين‌رو، نگاره در دو بعد صورت و محتوا متضمن بازنمايي مضمون خرد است كه مواردي همچون موقعيت مكاني شخصيت‌هاي اصلي، نقوش و آرايه‌هاي تزئيني، رنگ‌پردازي و حضور ضمني عدد سه تحقق اين امر را فراهم نموده‌اند.