گذر از «زمان» در ايجاد قاعدۀ حقوق بين‌الملل عرفي: واكاوي انگاره‌هاي حقوقي و رويه ديوان بين‌المللي دادگستري

مطالعه تطبيقي جايگاه «زمان» در ايجاد قاعدۀ حقوق بين‌الملل عرفي‌ نشان از وجود نظراتي متمايز، متعارض و حتي متناقض دارد. با توجه به اينكه وجود عنصر مادي، يعني رويه عام و عنصر معنوي، يعني پذيرفته شده به عنوان حقوق كه از آن به باور حقوقي نيز ياد شده است، لازمۀ تشكيل حقوق بين‌الملل عرفي دانسته مي‌شوند، پژوهش پيش‌رو بر آن است تا به اين سؤال پاسخ بدهد كه جايگاه «زمان» در تكوين و به دنبال آن، شناسايي قاعدۀ حقوق بين‌الملل عرفي چيست؟ با توجه به اينكه رويه قضايي بين‌المللي و آموزه‌هاي حقوقي برجسته‌ترين حقوقدانانِ ملل مختلف، به منزلۀ وسايل فرعي براي تعيين قواعد حقوقي است، جستار حاضر با مطالعۀ رويه ديوان بين‌المللي دادگستري و همچنين برجسته‌ترين آثار انديشمندان اين حوزه و مطالعات گزارشگر ويژۀ كميسيون حقوق بين‌الملل به عنوان مهم‌ترين نهاد تدوين و توسعه تدريجي اين زمينه از حقوق، به تحول در اين مفهوم پي برده و ضمن تبيين نظرات سنتي و نوين، مطرود را از پذيرفته شده تمييز داده و در نهايت ثابت مي‌كند كه زمان، عاملي است كه به دو ركن لازم براي ايجاد آن، قوام مي‌بخشد؛ عامل زمان در شكل‌گيري قواعدي از اين دست ضروري مي‌نمايد، اما طول مدت در خصوص هر قاعده عرفي نسبت به مورد ديگر متفاوت است.