بررسي ديدگاه خوتير ينبل درباره تاريخ‌گذاري خاستگاه اسناد حديث

مسأله خاستگاه اِسناد حديث و تاريخ‌گذاري آن در طي يك سده گذشته از مباحث مهم ميان دانشمندان مسلمان و حديث‌پژوهان غربي بوده است. در اين باره، هر دو دسته غالباً با استناد به گفته اي از محمد بن سيرين(110ق) كه در آن آغاز اسناد دهي براي حديث به سبب وقوع يك فتنه دانسته شده است، تاريخ‌گذاري هاي متفاوتي را ارائه نموده اند. محدّثان اهل‌سنت، فتنه مورد نظر را قتل خليفه سوم در سال 35 ق دانسته و زمان آغاز به‌كارگيري اسناد را نيز در اوايل سده نخست هجري بر شمرده اند؛ اما برخي محققان غربي، تاريخ خاستگاه اسناد را مرتبط با رويدادهاي اوايل سده دوم هجري برشمرده اند. در اين ميان، حديث پژوه هلندي خوتير ينبل، با در نظر‌گرفتن شورش عبداله بن زبير در مقابل امويان در طي سال هاي 6373 ق به عنوان اولين واقعۀ موسوم به فتنه، خاستگاه بكارگيري اسناد را دهه هفتاد از سده نخست هجري در نظر مي‌گيرد. در اين جستار، با نقد ديدگاه‌هاي ينبل به وسيله بررسي اخبار و گزارش‌هاي مستند و معتبر در منابع حديثي و تاريخي كهن، شورش ابن‌زبير در مقابل امويان به عنوان اولين فتنه، نادرست دانسته شد. به‌علاوه، روشن گرديد كه منظور ابن‌سيرين از فتنه با دوران قيام مختار ثقفي(6667 ق) در كوفه انطباق بيشتري دارد؛ بنابراين مي‌توان تاريخ‌گذاري خاستگاه رسمي و نظام يافته اسناد را مربوط به اين دوران قلمداد نمود.