درهم تنيدگي آب، سياست و محيط‌زيست در حوضه آبريز دجله و فرات

منابع آبي مشترك مي‌توانند يك عامل هم براي مشاركت و همكاري و هم تنش و درگيري بين كشورهاي ساحلي باشند. آب در كنار نفت، در حيات امنيتي و سياسي منطقه غرب آسيا نقش و اهميت ژئوپليتيكي بسزايي داشته و دارد به گونه‌اي كه مناسبات سياسي و امنيتي بين كشورهاي اين منطقه را تحت تأثير جدي خود قرار داده است. حوضه دجله و فرات بعنوان يكي از پرتنش‌ترين حوضه‌هاي آبريز فرامرزي دنيا و بزرگ‌ترين حوضه آبريز فرامرزي در منطقه غرب آسيا، از درهم‌تنيدگي‌هاي متعدد تاريخي، سياسي، امنيتي، اقتصادي، اجتماعي و ژئوپليتيكي با آب برخوردار است. بي‌اعتمادي سياسي باقي‌مانده از گذشته و رقابت منطقه اي بين كشورهاي ساحليِ رودخانه هاي دجله و فرات تحت ساختار جنگ سرد، مناقشات آبي را از مسائل فني به مسائل سياسي و موردي براي تقابل به جاي همكاري در منطقه تبديل كرده است.  هدف از اين مقاله، بررسي وضعيت هيدروپليتيك حوضه آبريز فرامرزي دجله و فرات و بررسي اقدامات كشورهاي ساحلي براي تسلط بر منابع مشترك اين كشور با تمركز بر پروژه آناتولي جنوب شرقي (گاپ) تركيه است. نتايج مطالعات نشان مي دهد كه ظرفيت سدها و سازه‌هاي احداث شده كشورهاي ساحلي بر روي رودخانه فرات بيش از سه برابر آورد كل ساليانه اين حوضه است. اين در حالي ست كه ظرفيت اين سازه‌ها بر روي رودخانه دجله حدود پنج برابر است. نتايج بيانگر درهم‌تنيدگي جدي مسائل آب و محيط‌زيست با مسائل سياسي و امنيتي در اين حوضه است. علاوه‌بر اين، اثرات جدي تغييرات اقليمي بر افزايش دما، كاهش بارش، همچنين كاهش ميزان رواناب سطحي و كاهش پتانسيل توليد انرژي برقابي؛ در كنار عدم اعتماد و رقابت جدي كشورهاي ساحلي براي تسلط هر چه بيشتر بر منابع آبي حوضه، نگراني‌هاي بسيار جدي در خصوص آينده اين حوضه ايجاد كرده است كه در صورت ادامه رويكردهاي گذشته، مي‌تواند آب و اثرات زيست‌محيطي حاصل از ايجاد سازه‌هاي آبي را در اين حوضه از فاز فني سياسي وارد فاز نظامي امنيتي نمايد.