مباني تأويلات قاضي نعمان از آيات فقهي در بوته نقد

تأويلات قاضي نعمان‌بن‌حيون از آيات فقهي، گوياي ديدگاه اعتقادي اوست كه كاملاً تحت تأثير آموزه‌هاي مكتب اسماعيلي قرار دارد؛ برهمين‌اساس وي احكام دين را ذيل عنوان دعائم، بر هفت پايه «ولايت»، «طهارت»، «نماز»، «روزه»، «زكات»، «جهاد» و «حج» استوار مي‌داند و هريك از اين دعائم را به آيه‌اي از قرآن مربوط دانسته، به يكي از پيامبران يا امامان منتسب مي‌كند و براي هر جزء از اين احكام، بواطني قائل شده است كه صرفاً نماد معرفت امام‌اند. وي در تأويل آيات و احكام فقهي، به مباني نظير تطابق ظاهر و باطن، همانندي مثَل و ممثول، معرفت، اقرار و ايمان، و روايات اعتقاد دارد، ولي اولاً، در آراي خويش به آنها پاي‌بند نيست؛ ثانياً، اغلب آراي او كه به بيان معناي ظاهري و باطني يا نماد و اشاره منتهي مي‌شوند، بر اساس تباين تأويل از تفسير، تفسيرند، نه تأويل؛ ثالثاً، به‌رغم لزوم قرينه و دليل مناسب و منطقي براي عدول از معناي ظاهري، وي دليل قانع‌كننده‌اي ارائه نكرده است. مي‌توان نتيجه گرفت دخالت ديدگاه اعتقادي وي در تأويل احكام شرعي باعث تفسير برأي و دور شدن از هدف اصلي وضع آن احكام و تضعيف انجام آنها گرديده است.