تحليل سنجشي نمود بافت فرهنگي در دو متن گلستان و بهارستان (با تأكيد بر مشخصه زباني وجهيّت در فرانقش بينافردي)

بررسي و تحليل متون ادبي با رويكردهاي نوينِ علمي و در چارچوب الگوهاي مشخّص و نظام‌مند، گامي است در جهت شناسايي ويژگي‌هاي زباني، سبكي و گاه محتواييِ آنها به شكلي روش‌مند و بر پايه آمار و ارقام. يكي از راه‌هاي رسيدن به اين هدف، تحليل و بررسي سنجشي آثاري است كه داراي نوع ادبي مشترك و همچنين شباهت‌هايي از نظر زبان و شيوه‌ نگارش هستند. از اين رو، در مقاله حاضر بر آن هستيم تا با استفاده از روش توصيفي تحليلي و آماري به تحليل و بررسيِ سنجشيِ نمود بافت تاريخي و فرهنگي بر زبان دو اثر ارزشمند نثر فارسي، يعني گلستان سعدي و بهارستان جامي با رويكرد فرانقش بينافردي در زبان‏شناسي نقش‏گرا بپردازيم. فرانقش بينافردي به برقراري ارتباط با ساير افراد اشاره دارد. اين ارتباطي متقابل است كه اهداف خاصّي را دنبال مي‌كند؛ نظير دادن اطّلاعات/ كالا/ خدمات و دريافت اطّلاعات/ كالا/ خدمات. هركدام از اين نقش‌ها به‌وسيله نوع خاصّي از بند نشان داده مي‌شوند. اگر گلستان سعدي و بهارستان جامي را كه به سنّت ادبي فكري تقريباً مشابهي تعلّق دارند نماينده گفتماني واحد، يعني تعليم و تربيت، بدانيم مسأله اين است كه بافت تاريخي و فرهنگي چه تأثيري بر زبان اين دو اثر داشته است و مشخّصه زبانيِ وجهيّت  كه در فرانقش بينافردي مطرح مي‏شود و در آن، دو سويه تعامل فرستنده و گيرنده مورد توجّه قرار مي گيرند تا چه حد مي‌تواند نشان‌دهنده و نمودي از تاريخ فرهنگي اين دو اثر باشد؟ از اين رو، در مقاله حاضر، حدود1500 بند منتخب از فصل هاي مشترك دو اثر با اين رويكرد بررسي شده اند. طبق يافته‏هاي اين پژوهش، تأثير و نمود بافت فرهنگي بر زبان گلستان و بهارستان آشكار است و سبب تفاوت‏هايي در نگارش اين دو متن نيز شده است. از جمله اين كه وجه برجسته در اين دو اثر، وجه خبري است و بندهاي امري، پرسشي و پيشنهادي در قياس با بندهاي خبري كاربرد كمتري داشته اند. اين وجهيت غالب سبب شده دو متن گلستان و بهارستان، متوني تك صدا باشند كه مبيّن برتريِ تك صدايي در نظام سياسي، اجتماعي و فرهنگي عصر است.