حافظ و نقد اجتماعي

يكي از علت‌هاي دلنشينيِ غزليات حافظ چندصدايي بودن آنهاست. غزل هايي كه گرچه عرفاني اند، اجتماعي نيز هستند. غزل هاي اجتماعي‌ حافظ آميخته با طنز، حديث نفس و درد جامعه‌اند. در ميان اين آميختگيِ نكات عرفاني و طنز، صدايي رسا شنيده مي شود؛ صدايي كه منتقدانه و زيركانه به‌نقد جامعه برخاسته است تا در هياهوي ادعاهاي مدعيان و ستم‌هاي فرادستان، فرياد انسانيت سر دهد. در اين نوشتار نگاه منتقدانۀ حافظ را در چهار عنوان بررسي و با شواهد مربوط تحليل كرده‌ايم: نقدهاي حكومتي، نقد نهادها و مظاهر عقيدتي اجتماعي، نقد رفتارهاي اخلاقي اجتماعي و نقد صفات شخصي. نتيجۀ تحقيق نشان مي‌دهد كه حافظ شاعري منتقد و نقّادي تيزبين است؛ نقد‌هاي حافظ، نقدهايي دروني اند كه بيش از آنكه جامعه را مسئول نواقص اجتماعي بداند، خود انسان را به ايجاد نقص هاي اجتماعي متهم مي كند؛ يعني حافظ نقدهاي اجتماعي خود را بيشتر به انسان و رفتار او كه نمود و نماد جامعۀ خود است وارد مي كند. او انسان را سازندۀ اجتماع خود مي داند و به همين دليل جامعه را چه مثبت باشد و چه منفي زاييدۀ نوع رفتار افراد همان جامعه مي داند