تشريح و بررسي شاخص بهره‌وري آب كشاورزي مبتني بر تبخيرتعرّق (مطالعه موردي حوزه آبخيز كرخه)

اصطلاح كارايي مصرف آب (WUE) (به واحد كيلوگرم محصول توليد شده به متر مكعب آب تعرّق شده) براي اولين بار توسط د- ويت (1958) ارائه گرديد. بعد از آن واژه وسيع تر بهره وري آب (WP) توسط مولدن (1997) مطرح شد. هدف از ارائه اين مفهوم جديد آن بود كه بتوان توسط آن نتايج آزمايش هاي مزرعه اي مرتبط با آب و تمهيدات مديريت آبياري و همچنين فرصت ها براي صرفه جويي در مصرف آب و بهبود بهره وري آب، به همراه پشتيباني فرايند هاي تصمييم سازي براي تخصيص آب، را مشخص و ارائه نمود. دراين تحقيق تعريف و تشريح كاملي از بحث بهره وري آب و چالش هاي استفاده از اين شاخص در بحث صرفه جويي واقعي آب به منظور حل بحران آب كشور به عمل آمده است. براي حل بحران آب كشور ارزيابي هاي صرفا مبتني بر شاخص بهره وري آب كه در مخرج كسر آن آب كاربردي و يا به اصطلاح آب برداشت شده از منبع (Withdrawal) قرار گرفته باشد (WPAW) تا حدي گمراه كننده بوده و مبين صرفه جويي واقعي و يا استفاده موثر از آب به خصوص در ارزيابي سيستم هاي آبياري معروف به سيستم هاي آبياري صرفه جو (نظير آبياري هاي تحت فشار) نمي باشد. لذا پيشنهاد مي نمايد كه براي رفع اين نقيصه بهره وري آب مبتني بر تبخير تعرّق (WPET) ملاك عمل قرار گيرد. به دنبال تبيين تئوري بهره وري آب، تحقيق براي محاسبه WPETمتدولوژي محاسباتي ساده و مبتني بر داده هاي موجود و كم هزينه نياز آبي و عملكرد محصولات كشاورزي در كشور (يعني به ترتيب داده ها و اطلاعات موجود در سند ملي آب و آمار عملكرد موجود در آمار نامه هاي كشاورزي) را ارائه مي نمايد. به عنوان مثال موردي از اين روش و با استفاده از داده هاي موجود، WPETمحصولات عمده حوزه آبخيز كرخه يعني گندم، جو، يونجه، سيب زميني، ذرت علوفه اي، شبدر، ذرت دانه اي، چغندرقند، پياز، گوجه فرنگي، خيار و هندوانه، به ترتيب برابر1.32 ،1.49 ،1.22 ،5.74 ،7.93 ،1.73 ،1.37 ،6.17 ،6.61 ،8.24 ،5.07 ،6.94، و سپس مقدار آن براي كل حوزه آبخيز برابر 2.05 كيلوگرم بر متر مكعب محاسبه گرديد. به منظور يافتن ارتباط رياضي لازم بين WPETو WPAW ، با استفاده از آمار و ارقام بهره وري آب، اندازه گيري شده به روش هاي معمول مزرعه (يعنيWPAW) براي محصولات مذكور در حوزه آبخيز كرخه و حتي كشور و ارائه شده در منابع علمي مختلف، رابطه رگرسيوني با برازش مناسبي (R^2=0.96) يافت شد و با استفاده از اين رابطه مقدار WPAWحوزه آبخيز كرخه برابر 1.20 كيلوگرم بر متر مكعب محاسبه گرديد كه با مقادير ذكر شده در منابع علمي مختلف همخواني مناسبي دارد. اين تحقيق پيشنهاد مي نمايد كه اين روش محاسباتي ساده كه براي مقاصد كاربردي ضمن هزينه كم آن به دليل استفاده از بانك داده هاي موجود در كشور، از دقت مناسبي نيز براي مقاصد كاربردي برخوردار است، در كنار ساير روش هاي اندازه گيري مستقيم مزرعه اي بهره وري آب (كه صرفا مقادير WPAWرا ارائه مي نمايند) به عنوان روشي براي محاسبه WPET و به دنبال آن WPAW (با روشي بسيار كم هزينه تر) به كار برده شود.