استدلال خطاي حسي و امكان تصور متعارف از ادراك حسي در فلسفه علامه طباطبايي

يكي از مشكلات عمده و سنتي ادراك كه گاهي در فلسفه معاصر «مسئله ادراك حسي» خوانده مي شود، از پديده خطاي حسي ناشي شده است: اگر اين نوع خطاها ممكن باشند، در اين صورت ادراك حسي چگونه مي تواند مطابق تصور متعارف ما از اين ادراك باشد؟ تصوري كه مي توان آن را متضمن «بازبودن» و «آگاهي» ذهن نسبت به عالم دانست. مهم ترين نظريه مقابل تصور متعارف از ادراك حسي، ايدئاليسم است. علامه طباطبايي; در كتاب اصول فلسفه و روش رئاليسم براي اجتناب از شبهات ايدئاليسم، به يك معلوم فطري ـ به معناي متعارف ـ در باب علم اجمالي ما به عالم توسل جسته است؛ اما با رد تصور متعارف از ادراك حسي توسط ايدئاليست، پاسخي تفصيلي در قالب تحليل خطاي حسي ارائه مي دهد. علامه خطاي حسي را نه در مراحل احساس، بلكه در تطبيق حكم قوه خيال به حكم حس يا به عبارتي «تداخل قوا» مي داند؛ از‏اين‎رو ظاهراً از نظر علامه ويژگي تجربه حسي، به‌واسطه حضور خود متعلقات متعارف ادراك حسي تبيين مي شود. اگرچه علامه در نهايه الحكمه پاسخ تفصيلي به تقرير جديد اشكال خطاي حسي نداده است، از مجموع سخنان ايشان در باب ادراك حسي نيز پاسخي متفاوت از نظريه هاي رايج ادراك حسي، از جمله تبيين ويژگي پديداري تجربه حسي، مي‏توان استنتاج نمود. در اين مقاله نخست پس از تشريح مؤلفه هاي تصور متعارف از ادراك حسي، به اين موضوع مي پردازيم كه چگونه امكان خطاهاي حسي اين تصور را به چالش مي كشند؟ درنهايت ديدگاه علامه در اصول فلسفه و روش رئاليسم و ساير آثار ايشان در باب امكان تصور متعارف از ادراك حسي مورد بررسي و تحليل مي گيرد.